برای ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشهایی ‌در مورد توانمندسازی منابع انسانی، بایستی چهار بعداساسی سازمان را که ‌به این قرارند مورد توجه قرارداد .

۱)فرهنگ سازمانی

۲) ساختار سازمان

۳) کارکنان

۴) سیستم‌های منابع انسانی: این سیستم ها ، کارکنان و سازوکارهای انتخاب کارکنان ، ارتباطات، آموزش پاداش، توسعه مسیر شغلی را مورد توجه قرار می‌دهند و یا به عبارتی تمامی نظامهای چهارگانه مدیریت منابع انسانی را از تامین تا حفظ و نگهداری، شامل می‌شوند.
گام ۵) بررسی مجدد تجزیه و تحلیل ضعف‌ها، قوتها ، فرصت‌ها و تهدیدات و عناصر سازمانی
در این مرحله تمامی مراحل ۳ و ۴ با توجه به عواملی مانند تأکید و تمرکز بر منابع موجود مؤسسه، تعیین و شناسایی افراد کلیدی که تاثیر مهمی بر استراتژی کسب و کار مؤسسه دارند و نیز اولویت بندی افراد برحسب کلیدی بودن آن ها، در فعالیت های مؤسسه دوباره بررسی می‌شوند.

فرایند توانمندسازی منابع انسانی

گام ۶ ) برنامه های عملی توانمندسازی منابع انسانی

آنچه در این مرحله مهم است ، افزایش دانش و آگاهی کارکنان و ایجاد چالش‌های جدید و بررسی پیامدهای آن است. فعالیت‌ها و اعمال مدیریتی در مؤسسه می‌توانند در این امر، مهم به نظر رسند ، چرا که اعمال مدیریت ، مهارت و دانش کارکنان را افزایش می‌دهند . برنامه هایی مثل: جامعه پذیری، آموزش نیروی انسانی، بهسازی و بالندگی مدیریت، ارزیابی عملکرد، ارائه بازخورد به کارکنان ، مشارکت کارکنان، تناسب شغلی، چرخش شغلی و … ارائه شود که در نهایت منجر به توانمندسازی کارکنان می شود .

گام ۷ ) اجرا و ارائه بازخورد

برنامه باید پیش از اجرا به تصویب مدیریت ارشد برسد . به کارگیری ابزار اندازه گیری باید با همکاری مدیریت و با توجه به وظایف منابع انسانی اجرا شود . هدف نهایی استراتژی توسعه منابع انسانی این است که مجموعه هدفها به گونه ای متقابل از راه سیستم های پاداش و پرداخت منسجم ، آموزش و برنامه توسعه مسیر پیشرفت شغلی، حمایت شوند . ازآنجا که نگرش مدیران به آموزش کارکنان و توسعه مدیریت یک نگرش کمی است، ‌بنابرین‏ پاره ای از برنامه های توسعه با شکست روبه رو می‌شوند.

استراتژی های توانمند سازی

وظیفه رهبران سازمان فراهم ساختن تسهیلاتی جهت پیاده سازی استراتژی توانمند سازی است . این استراتژی ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجب تغییر نگرش و رفتار کارکنان می‌شوند و زمینه را برای تـربیت نیروی متخصص و توانمند مهیا می‌سازند . با توجه به هدف و فلسفه وجودی سازمان‌ها، ویژگی‌های سازمان و کارکنان و نقشهای آنان می‌توان به پیاده‌سازی انواع استراتژی ها پرداخت‌ چادیها و همکاران به سه استراتژی مهم در توانمندسازی کارکنان اشاره می‌کند.

۱)افزایش آگاهی جمعی از طریق داستانگویی

هرگاه کارکنان مسئولیت حل مشکلات خود را بر عهده گیرند، مستعد تلاش در جهت بهبود زندگی فردی و سازمانی خود هستند. رویکرد داستانگویی به عنوان عامل ضروری توانمند سازی موجب تقویت تلاش‌های مبتنی بر همکاری می شود .راپاپورت بحث می‌کند که “وقتی افراد قصه همکاری خود را کشف و یا خلق می‌کنند و یا انعـکاس می‌دهند در حقیقت داستان زنـــدگی خودشان را در سازمان به شیوه های مثبت بیان می‌کنند‌”. پذیرش شرح کارکنان از مشکلات و شناسایی تواناییهایشان از عناصر مهم رویکرد توانمند‌سازی در عمــل است . کارکنان از طـــریق مشارکت در ‌گروه‌های کوچک به شرح داستان فردی خود در رابطه با وظایفشان و یا تجربیاتشان که در هر ماه برای آن ها اتفاق افتاده است می‌پـــردازند و از این طریق درباره مسائل و مشـــکلات خودشان به تفکر و گفتگو می پردازند .

۲- آموزش مهارت‌های حل مسئله

کارکنان لازم است که ظرفیت مهارت‌های حل مسئله را در خود افزایش دهند . مهارت‌های حل مسئله می‌تواند به توانمند سازی کارکنان در سطح فردی ، بین فردی و گروهی به عنوان یک گام ضروری در ایجاد تغییر موقعیت نامطلوب منجر شود.در این استراتژی باید به کارکنان اجازه داد که مشکلات خود را بر اساس محتوای داستانهایی که در یک محیط همکارانه شکل می‌گیرد، شناسایی و حل کنند . در این صورت گروه ابتدا اهداف حل مسئله را خلاصه بندی می‌کند . این اهداف شامل : شناسایی مشکل ، انتخاب یکی از مشکلات مهم ، انتخاب هدف برای حل مسئله و یا مشکل بزرگتر ، تفکر خلاق در جهت حل مسئله و تحقق اهداف و شناسایی منابع به منظور کمک به تحقق هدف است.

۳-آموزش‌های مهارت‌های پشتیبانی و تجهیز منابع

از طریق حمایت‌های صورت گرفته و تجهیز منابع ، کارکنان، از ایجاد ساختار اجتماعی بزرگ در قالب ‌گروه‌های توانمند شده مطمئن هستند. آمیدی (‌۱۹۹۲‌) انواع حمایتها را در سه مورد خلاصه ‌کرده‌است:

-حمایت فرد از خود

-حمایت مدیر از فرد

-حمایت قانون از فرد

سازمان می‌تواند از طریق نوشتن‌، صحبت کردن و یا سخنرانی یک قانون‌گذار و یا فرد سیاسی حمایت جمعی را در سازمان اشاعه دهد . در صورتی که کارکنان بدانند که منابع برای پیشرفت فردی آن ها در سازمان مهیاست و حمایت‌های لازم در این مسیر نیز وجود دارد ، توانمند سازی با سرعت و شتاب بالایی انجام می پذیرد .

مراحل توانمند سازی

۱٫ تعریف و ابلاغ مفهوم توانمند سازی به اعضای سازمان .

۲٫ هدفگذاری و تدوین راهبردها که برای کارکنان در هر سطح سازمانی در انجام تلاشهایشان به منظور توسعه و تقویت توانمند سازی به یک چهار چوب سازمانی تبدیل شود .

۳٫ آموزش کارکنان برای ایفای نقش های جدید و انجام دادن وظایفشان به شیوه هایی که با اهداف سازمان برای گسترش و تقویت توانمند سازی سازگارند

۴٫ تطبیق ساختار سازمان به گونه ای که مدیریت وهدایت امور توسط کارکنان تسهیل و همچنین ایجاد استقلال بیشتر و آزادی عمل کند.

۵٫ تطبیق نظام های سازمان برای حمایت از توانمند سازی کارکنان .

۶٫ ا رزیابی و اصلاح فرایند توانمند سازی از طریق سنجش بهبود و شناخت اعضای سازمان .

این ۶ عنصر در الگوی مدیریت توانمند سازی با هم متصل و برای تأکید بر روابط آن ها در یک مستطیل قرار داده می‌شوند .در اطراف این مستطیل بزرگ , مجموعه هایی از دایره هایی قرار دارند که منابع اطلاعات اساسی را معین می‌کنند و به عنوان ورودی های درون فرایند مراحل محسوب می‌شوند .

عوامل مؤثر بر تواناسازی کارکنان

توانمند سازی نیروی انسانی تابع سه دسته عوامل مهم می‌باشد:

۱- راهبردها و رفتارهای مدیریتی: فراهم نمودن اطلاعات، تفویض اختیار، دادن استقلال و مدیریت مشارکتی.
۲- خودکارآمدی ادراک شده کارکنان: الگوسازی، حمایت‌های کلامی و اجتماعی، برانگیختگی هیجانی
۳- شرایط و عوامل سازمانی: نظام پاداش دهی، داشتن اهداف روشن، دسترسی کارکنان به منابع و ساختار سازمانی.

برای توانمند کردن کارکنان، مدیران علاوه بر ایجاد محیط کاری جذاب و بانشاط و روشن بودن اهداف می‌توانند با برگزاری گردهمایی های دوره ای، احساس توانمندی را در میان کارکنان افزایش دهند. مدیران می‌توانند با سخنرانی‌های پرجاذبه و شاد نگهداشتن جو سازمانی و سرمایه گذاری روی بعضی از اصول از قبیل اهداف و مقاصد روشن، خودمدیریتی، دادن امتیاز و بازخورد، که باعث هیجان می‌شوند، به توانمند شدن کارکنان کمک کنند.

۲-۲-۲-۱-۶)تئوری توازی ایستا (مصالحه )

نظریه ای که اخیراً در ارتباط با ساختار سرمایه مطرح گردیده ،تئوری توازی ایستا است که بر اساس آن نسبت بدهی بهینه یک شرکت بر اساس توازی هزینه ها ومنافع استقراض تامین می شود.به بیان دیگر ،در چارچوب این نظریه ،شرکت سعی می‌کند بین ارزش صرفه جویی های مالیاتی بهره و هزینه های مختلف ورشکستگی تعادل برقزازسازد(فرانک ^[۲۹]و همکاران،۲۰۰۳).

البته در زمینه اینکه صرفه جویی های مالیاتی چقدرارزش دارند واینکه کدامیک از هزینه ها ی مربوط به مسائل مالی اهمیت دارند،هنوز بحث وجود دارد.طبق این نظریه شرکت بایدآننقدر بدهی را باسهام وسهام را با بدهی تعویض وجایگزین سازدونسبت بدهی را طوری تنظیم نماید تا اینکه ارزش شرکت حداکثر شود ،اساسأ درمورد تئوری ایستا دو تفسیر (برداشت )وجود داردکه هردو آن ها پیش‌بینی می‌کنند که شرکت ها دارای یک «ساختارسرمایه بهینه »می‌باشد.اولین برداشت ‌بر مبنای‌ اصول بدیهی این است که ساختارسرمایه شرکت ازطریق توازی ایستا بین منافع مالیاتی بدهی وهزینه های مورد انتظار آشفتگی مالی،اندازه گیری می شود.بر اساس این برداشت ،یک شرکت زمانی به ترکیب بهینه ای از بدهی وسرمایه (حقوق صاحبان سهام) دست خواهد یافت که ارزش فعلی صرفه جویی نهایی مالیاتی ،با ارزش فعلی هزینه های آشفتگی مالی ،برابر باشد.

۲-۲-۳)اهرم:

اغلب شرکت ها ، از بدهی در ساختار سرمایه خود استفاده می‌کنند.ساختار بدهی یکی از شاخص های مهم تعیین کننده ی موفقیت شرکت است وباعث رشد پایدار شرکت می شود.از این رو تصمیمات معطوف به ساختار بدهی برای بقای تجاری شرکت، حیاتی هستند.با این حال انتخاب ساختار بدهی ساده نیست وتصمیمگیری اشتباه منجر به هدایت شرکت به بحران و ورشکستگی می‌گردد(احمد شیخ و ونگ ،۲۰۱۱).

لیلانه وتافت^[۳۰](۲۰۰۲)تبیین کردند که شرکت های دارای اهرم بالاتر، تمایل به انتخاب سررسید طولانی تر بدهی دارندوبالعکس. اهرم بهینه بستگی به سررسید بدهی دارد و وقتی شرکت با بدهی های کوتاه مدت تأمین مالی شود،ارزش شرکت به شدت کاهش می‌یابد.

موریس^[۳۱](۲۰۰۴)نیز بحث می‌کند که شرکت ها با نسبت بدهی بالاتر تمایل به انتشار بدهی بلند مدت دارند،‌به این منظور که با تأخیر بیشتری در معرض ریسک ورشکستگی قرار گیرند.از سوی دیگر تئوری های مالکیت ‌و نمایندگی اثر منفی بر ساختار سررسید بدهی پیش‌بینی می‌کنند،‌بنابرین‏ اثر اهرم برسررسید بدهی هنوز ناشناخته است.

دیاموند^[۳۲] (۱۹۹۹) معتقد است شرکت ها ی بااهرم بالا ،بدهی بلند مدت را برای اجتناب از نقدینگی با بهینگی اندک ترجیح می‌دهند؛زیرا به شرکت ها زمان بیشتری برای باز پرداخت بدهی خود می‌دهد.

کورنر^[۳۳](۲۰۰۷)اهرم به ‌عنوان یک تئوری مستقل می‌تواند برای عوامل تعیین کننده ساختار سررسید بدهی، مورد بحث قرار گیرد.

فلانری^[۳۴](۲۰۰۱)معتقد است که شرکت های با بدهی بیشتر می‌توانند ریسک تأمین مالی مجدد خودرابا استقراض بدهی بلند مدت حداقل سازند.

دنیس و همکاران ^[۳۵](۲۰۰۰)بحث می‌کنند که اهرم اثر منفی بر سررسید بدهی دارد،چون هزینه های نمایندگی مشکل سرمایه گذاری کمتر ازواقع رابا دو راهبرد می‌تواند کاهش دهد.کاهش اهرم ویا کوتاه کردن سررسید بدهی. این دو استراتژی تأمین مالی می‌تواند جانشین یکدیگر باشد.از این تئوری اهرم تاحدزیادی وابسته به تئوری هزینه های نمایندگی است.

۲-۲-۴)بازده حقوق صاحبان سهام:

میزان کارایی یک شرکت ،درخلق سود خالص برای سهام‌داران رابررسی می‌کند. در واقع این نسبت بیان می کند که بنگاه اقتصادی به ازاء هریک واحد سرمایه گذاری سهام‌داران ،به چه میزان سودخالص برای آن ها کسب می‌کند. براین اساس رابطه محاسباتی متغیر فوق، به صورت نسبت سودخالص پس از کسر مالیات به حقوق صاحبان سهام می‌باشد(پینوو^[۳۶]،۲۰۱۱).

لازم به توضیح است که در این رابطه بازده ی محاسبه شده مربوط به تمام منابع متعلق به سهام‌داران است.‌بنابرین‏ بازده حقوق صاحبان سهام علاوه بر سرمایه شرکت ،منابع حاصل از سودهای تقسیم نشده (سود انباشته )وسایر اندوخته هانیز می‌باشد.

دربین معیارهای عملکرد حسابداری،بازده حقوق صاحبان سهام از پرطرفدارترین وپرکاربردترین معیارهای عملکرد حسابداری است.برخی محققان امکان تفکیک بازده حقوق صاحبان سهام به نسبت های سود آوری،گردش دارایی ها واهرم مالی به واسطه تحلیل دوپونت را دلایل شهرت این معیار دربین تحلیلگران،مدیران مالی وسهامداران برشمردند.سودحسابداری با توجه به روش های گوناگون حسابداری وهمچنین برآوردهای حسابداری تحت تاثیر قرار می‌گیرد.به عبارتی مدیریت می‌تواند با توجه به اهداف شرکت،سود حسابداری و در نتیجه نرخ بازده حقوق صاحبان سهام (ROE ) راتغییردهد.

۲-۲-۴-۱)معایب بازده حقوق صاحبان سهام:

با وجود حمایت گسترده از معیار بازده حقوق صاحبان سهام، به کارگیری این معیار با کاستیهایی بدین شرح همراه است:

۱- با توجه به توانایی مدیـریت در به‌کارگیری روش های مختلف حسابداری، مدیریت مـی‌تواند به شکل قانونـی و در چارچوب اصول پذیرفته‌شده حسابداری سود شـرکت را دستخـوش تغییـر و هم‌راستـا با تمایلات شخصـی خود سازد. نظـر به اینـکه سـود یکـی از عـوامـل اصلـی در محاسبه بازده حقوق صاحبـان سهـام اسـت، ایـراد وارده بـه نسبـت یـادشـده نیـز تسری مـی‌یـابـد.

۲- در محاسبه این نسبت، هزینه حقــوق مالکانه نادیده گرفته می‌شود، حال آنکه این منبع گرانترین منبــع تامین مالـی است (دی ویت،دوتویت^[۳۷]۲۰۰۷).

۳- مدیران قادرند بدون هیچ گونه بهبود در عملکرد شرکت و تنها از راه تجدید ساختار سرمایه شرکت و از طریق جایگزین کردن حقوق صاحبان سهام با بدهی، این نسبت را فزونی بخشند.

۴- استفاده از بازده حقوق صاحبان سهام به عنوان معیار عملکرد تمایل مدیران را به پذیرش پروژه های نامناسبی که از محل بدهی تامین مالی شده و نیز رد پروژه های مناسبی که از محل حقوق صاحبان سهام تامین مالی می‌شوند، افزایش می‌دهد (کنگ و همکاران^[۳۸]،۲۰۰۲).

۵- حتـی در صورت بهبــود نیافتن کارایی داراییـها، تحت شرایط تورمی بازده حقوق صاحبان سهام افـزایش می‌یابد (دی ویت ،دوتویت, ۲۰۰۷).

۶- این نسبت معیاری با نگرش کوتاه‌مدت است، لذا تمرکز زیاد بر دوره جاری ممکن است آن را از توجه به فرصت‌های رشد درازمدت باز دارد.

۲-۳)پیشینه پژوهش

۲-۳-۱)پژوهش های داخلی

ازجمله پژوهش‌هایی که در این زمینه در داخل کشور صورت گرفته است می توان به مقاله ای که تحت عنوان بررسی رابطه بین مهارت‌های مدیریتی مدیران شعب بانک کشاورزی استان اصفهان بامیزان کارایی شعب که توسط ( خردمند و همکاران،۱۳۹۱)، صورت گرفته است اشاره کرد.

مثلاً استفاده از آب و برق در عصر حاضر از ضروریات زندگی محسوب می شود (شهیدی،۱۳۷۷، ۹۴). استدلال دیگری که برای این نظریه مطرح شده است این است که تمام شرایط عقد به آگاهی طرف قبول نمی رسد و او به امری ملتزم می شود که از آن اطلاع ندارد, مثلاً در قراردادی که بین کارگر ‌و کارفرما منعقد می شود, گاه قید می‌گردد کارگر باید مطیع مقررات داخلی مؤسسه باشد, در حالی که او زمانی از این مقررات آگاه می شود که عقد را پذیرفته و عملاً وارد کارگاه شده است. از این رو چنین رضایتی نمی تواند منشأ ایجاد عقد محسوب شود, زیرا انشایی در بین نیست بلکه او فقط رضایت خود را نسبت به عمل حقوقیِ انجام شده اعلام می‌دارد. پس ماهیت این عمل حقوقی با ماهیت عقد و قرارداد متفاوت است. «سالی» و گروهی از هم فکران او معتقدند این عمل حقوقی مرکّب از دو ایقاع است که آثار آن را پیشنهادکننده انشاء می‌کند و طرف دیگر آن آثار را درباره خود می پذیرد, و نیروی الزام آور آن را باید در اراده پیشنهاد کننده جستجو کرد. ‌بنابرین‏ عمل حقوقی را اراده پیشنهاد کننده به وجود می آورد, اما این ایجاد, مشروط به پیوستن و رضایت دیگران به آن است. پس قبول طرف دیگر در واقع از ارکان اصلی عقد محسوب نمی شود بلکه صرفاً شرط اجرای عمل حقوقی است،(کاتوزیان،۱۳۷۷، ۲۲۱) برای تشخیص این که قرارداد الحاقی جزء عقود است یا از دایره عقود و قراردادها خارج است, باید ابتدا دید چه عناصری در تشکیل عقد مؤثر است, تا بعد از آن بررسی شود آیا قرارداد الحاقی دارای این عناصر و شرایط هست یا خیر. آن چه مسلّم است این است که رکن اصلی عقد, توافق دو اراده و انشاء و تراضی نسبت به یک امر معیّن است که موجب ایجاد تعهّد یا تملیک می‌گردد. پس در هر عقدی طرفین باید اراده خود را آزادانه بیان کنند و آن چه مورد نظر آن ها است, انشاء نمایند و این دو انشاء با هم بر روی یک امر مشترک, توافق داشته باشند؛ ضمن این که, همان طور که بعداً خواهیم گفت, برای صدق عنوان عقد, قطعاً رضایت معاملی کافی است؛ یعنی حتی اگر قایل به بطلان معامله مضطر شویم, در عین حال در صدق عنوان عقد و قرارداد بر آن, جای تردید وجود ندارد. در قراردادهای الحاقی هم اگر چه یک طرف مجبور به پذیرش تمام شرایط و پیشنهادات طرف مقابل است, ولی این حداقل رضایت معاملی وجود دارد. البته شکل تدوین ایجاب و عدم امکان گفتگو درباره شرایط آن, ویژگی خاصی ‌به این گونه عقود می بخشد که در مقام تفسیر و اجرای آن اثراتی خواهد داشت. امّا این ویژگی باعث نمی شود خاصیت قراردادی بودن این اعمال حقوقی از بین برود. قانون هم برای انعقاد قرارداد, توافق میان دو اراده آزاد و مستقل را لازم دانسته است, امّا در هیچ یک از متون قانونی اشاره ای به لزوم

تساوی قدرت و برابری اقتصادی این دو اراده نشده است. پس نباید تساوی اقتصادی طرفین و نیز آزادی منطق و طیب نفس واقعی را از شرایط صحت قرارداد یا از شرایط صدق عنوان عقد تلقی نمود, چون در این صورت اکثر معاملات که در جامعه واقع می شود باید از تعریف قرارداد و یا از تحت عنوان قرارداد صحیح خارج شوند؛ زیرا عدم تساوی اقتصادی طرفین و اضطراری که در قرارداد الحاقی برای یک طرف وجود دارد در اکثر معاملات دیگر هم محقق است و از این جهت با سایر قراردادها فرقی ندارد.(کاتوزیان،۱۳۷۷، ۲۲۲)معمولاً افراد در جامعه اسلامی با معاملاتی رو به رو هستند که دلخواه واقعی آن ها نیست, ولی برای رفع نیازها و ضرورت های زندگی مجبور به انجام آن هستند و از این رو نمی توان این قراردادها را از ماهیت عقود خارج دانست, بلکه راه چاره این است که برای حفظ نظام معاملاتی و اقتصادی جامعه و استواری پیمان های خصوصی به حکم ضرورت، معاملات ناشی از اضطرار را نافذ دانست, هم چنان که در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران هم همین نظر پذیرفته شده و در ماده ۲۰۶ قانون مدنی به آن تصریح شده است.البته باید تدابیری برای حمایت از طرف ضعیف و جلوگیری از ظلم و اجحاف نسبت به او اندیشیده شود ولی باید دانست که حمایت از طرف ضعیف ایجاب می‌کند تعهد ناشی از این گونه اعمال، محصول توافق طرفین محسوب شود و عنوان قراردادی آن انکار نگردد؛ چون در این صورت قضات هنگام تفسیر مفاد قرارداد می‌توانند به اراده مشترک طرفین و مصلحت هر دو آن ها نظر داشته باشند و خواسته های پذیرنده را نیز ملحوظ دارند. امّا اگر قایل شویم عمل حقوقی انجام شده, صرفاً یک ایقاع یا نهاد حقوقی مبتنی بر مصلحت پیشنهاد کننده است, دادگاه هم مجبور است تفسیر مفاد و شرایط مهم قرارداد را به گونه ای انجام دهد که با نظرات و منافع طرف پیشنهاد کننده سازگارتر باشد.علاوه بر تأکید قوانین بر رعایت انصاف و رفتار منصفانه در قراردادها، حقوق ‌دانان نیز به اصل انصاف و لزوم رعایت رفتار منصفانه توجه ویژه‌ای ‌داشته‌اند. نمونۀ بارز این امر دکترین «تفسیر علیه تنظیم کنندۀ سند» می‌باشد. طبق آن در قراردادهای الحاقی مانند بیمه از آنجا که مفاد سند با تأمل و دقت از سوی مؤسسه‌های صاحب این مشاغل تهیه می‌شوند و مشتریان دخالتی در تنظیم آن ندارند، در صورت تردید در قرارداد باید آن ها را به سود مشتری تفسیر کرد. در واقع انصاف است که حکم می‌کند اگر یکی از دو طرف امتیاز تنظیم قرارداد و تحمیل شروط آن را به خود اختصاص دهد، زیان‌های ناشی از ابهام قرارداد را نیز باید تحمل کند (کاتوزیان،۱۳۸۸ ،۴۲).

مبحث سوم: رویه قضایی

تصمیم داشتم دیگر نزد او باز نگردم. سپس اندیشیدم که دیدار مجدد وی ضرری ندارد. فردای آنروز‌، نزد او رفتم. در خانه باز بود و جز من کسی آنجا نبود خواستم باز گردم. در این هنگام صدایی از داخل خانه مرا خواند، گمان بردم منظورش کسی جز من است، که مرا با نامم خواند که؛‌ ای کنکر وارد شو و فقط مادرم مرا ‌به این نام می‌خواند و کسی از این موضوع آگاه نبود- پس وارد شدم و حضرت را در اتاقی گلین دیدم که بر حصیری نشسته بود و لباسی از کرباس به تن داشت و یحیی نیز نزد او بود. به من فرمود: ‌ای ابوخالد، من تازه ازدواج کرده‌ام و آن چیزهایی که دیروز دیدی‌، نظر همسرم بود و من نمی‌خواهم با نظر همسرم مخالفت ورزم.^[۲۵]

به نظر پژوهنده با توجه به کلام و رفتار امام(ع) آنچه تذکرش لازم است این نکته است که از موارد مذکور بر می‌آید‌، موضوع سلیقه و علاقه همسر مربوط به رنگ و شکل پوشش بوده و محور چنین حساسیتی تحکیم بنیان خانواده و تقویت روابط همسری است و اگر این موضوع و حوزه علایق و سلایق به مسائل خلاف عقل و شرع کشیده شود بدون تردید هیچ گونه نرمش و همراهی رخ نخواهد داد. هم چنان که امام باقر (ع)‌در مورد استفاده از شمه سرخ رنگ فرمودند در نماز به دلیل الوان بودنش از آن استفاده نمی‌کنند و در ادامه همین روایت آمده است که همان خانمی را که به خاطر او چنین لباسی را می‌پوشند به دلیل اعوجاج اعتقادی و مشکل ایمانی‌اش‌، طلاق می‌دهند^[۲۶].

۲-۵- توجه به اقتضائات جنسیتی

مسئله تفاوت‌های جنسیتی یکی از پایه های اساسی در مدیریت صحیح ابراز علاقه در بین زوجین است .از جمله مهارت‌هایی که در این زمینه می‌تواند تأثیر به سزایی را در ابراز علاقه زوجین نسبت به یکدیگر به همراه داشته باشد عبارت است از:

۲-۵-۱- نقش متناسب با جنسیت در عین یگانگی وظیفه

زن و مرد دو انسان‏اند و در انسانیت متساوى هستند. با این وجود در متن خلقت و فطرت، مدار زن و مدار مرد تفاوتهایى دارند تا این دو مکمّل یکدیگر باشند. اگر زنها در خلقت جسمى و روحى عیناً مانند مردها بودند، نقص بود و اگر مردها عیناً مانند زنها بودند نیز نقص بود.

زوجیت و دو جنسی^[۲۷] در طبیعت بشر، برای هدف بزرگ سکون و آرامش است، تا در کنار جنس مخالف در درون خانواده آرامش پیدا شود.

برای مرد آمدن به داخل خانه‌، یافتن محیط امن خانه، زن مهربان و دوستدار و امین در کنار او، وسیله آرامش است. و برای زن هم، داشتن مرد و تکیه گاهی که به او عشق بورزد و برای او مانند حصن مستحکمی باشد، مایه‌ی آرامش و سعادت است. (خامنه ای،۱۳۸۱)

به هر حال، تفاوتهاى زن و مرد «تناسب» است نه نقص و کمال. تا تناسب بیشترى میان آنان، که قطعاً براى زندگى مشترک ساخته شده‏اند، به وجود آورد.

آگاهی از این تفاوت‌ها مسئله مهمی است که زمینه مهارت چگونگی ابراز علاقه در ارتباطات زناشوئی را فراهم می‌کند‌. در این راستا‌، در داخل خانواده، کار و روحیات مرد را نباید از زن توقع کرد، روحیات زن را هم نباید کسی از مرد توقع کند. مصلحت بشر و نظام اجتماعی زن و مرد در این است که روحیات و خصوصیات مرد و زن در تعاملشان در داخل خانواده دقیقاً رعایت بشود؛ تا هر دو خوشبخت باشند .

کسی حق ظلم کردن‌، زور گفتن و استخدام کردن را ندارد. بعضی از مردان خیال می‌کنند که زن وظیفه دارد همه کارهای مربوط به آن ها را انجام دهد. البته در محیط خانواده‌، زن و مردی که به هم علاقه دارند، با کمال میل‌، خدمات یکدیگر را انجام می‌دهند؛ اما انجام دادن از روی میل، غیر از این است‌، که کسی احساس کند، یا این طور عمل کند که گویا وظیفه زن است که باید خدمت مرد را به آن شکل انجام بدهد. چنین چیزی در اسلام وجود ندارد. .(خامنه ای،۱۳۸۱). اساسی‌ترین کار زن، کاری است که با خلقت زنانه‌ی او^[۲۸]، با احساسات به ودیعت نهاده‌ی الهی در وجود او، هماهنگ باشد. ‌و رسیدن و پاسخ گفتن به آن محبتی که خدای متعال در همه‌ وجود زن نهاده است، مهم است. چنانچه انس بن مالک می‌گوید: پیامبر (ص)به ساربانانی که با شتاب همسران پیامبر را حرکت می‌دادند فرمود:”در حرکت دادن این شیشه‌های شکننده احتیاط را مراعات کن” که این سخن حکایت از توجه پیامبر به لطافت و ظرافت روحی و جسمی زنان دارد. (طیبی،۱۳۸۵٫ از سویی زن باید عمیقاً توجه کند که جلوه‌های طبیعی زنانه، در محیط خانواده و نه در خیابان و …‌، به او در اعماق دل و جان شوهر عظمت و وقار می‌بخشد و تحت اجازه شوهر بودن‌، نه تنها چیزی از شخصیت او نمی‌کاهد، بلکه به شخصیت او اعتلا و بزرگی می‌دهد. (بهشتی،۱۳۷۷).

در نتیجه زنی که شیوه های زن بودن را هوشیارانه و به طور طبیعی و نه تصنعی به کار می‌گیرد در زندگی موفق است و نه تنها خودش کامیاب است‌، بلکه شوهر را نیز کامیاب می‌کند و نشاط را در کانون خانواده مستقر می‌سازد.دراینجاست که مرد نیز موجودیت واقعی خود را تحقق یافته می‌بیند و خود را مغبون نمی‌بیند،که در صدد جبران برآید و خلأیی در زندگی خود احساس نمی‌کند، که بخواهد از راه تبدیل به احسن! یا تکمیل! آن خلأ را پر کند. (بهشتی،۱۳۷۷) .

با توجه به اینکه مرد الهام گیر از زن است و اگر زنها نقش موافق و احساسات موافق داشته باشند نیروى مردها را هم چند برابر مى‏کنند و بیش از مقدارى که مرد در ساختن زن مى‏تواند تأثیر داشته باشد زن در ساختن مرد تأثیر دارد، می‌توان بدین نتیجه رسید که در واقع‌، خانواده را زن به وجود می‌آورد و اداره می‌کند؛ و عنصر اصلی تشکیل خانواده، زن است، نه مرد. و اگر زن خانواده عاقل و با تدبیر باشد، خانواده را حفظ می‌کند (خامنه ای،۱۳۸۱).

۲-۵-۲- بستر گرم زناشویی

توجه و تامین نیازهای جنسی زن و شوهر یکی از مهارت‌های مهم در ابراز علاقه و افزایش محبت در روابط زناشویی است. در این خصوص‌، در محیط خانواده‌، زن هنگامی موجودیت واقعی خود را با تمام وجود آشکار می‌کند‌، که در برابر شوهر‌، رام (دارای روحیه همدلی) باشد و همه امکانات و شرایط را برای جلب و جذب شوهر و کشانیدن او به سوی خود فراهم سازد و کمبودی در امور جنسی و خلأیی در امور عاطفی برای او باقی نگذارد (بهشتی،۱۳۷۷) این مسئله ضمن اهمیت به سزایی که دارا است‌، یکی از حقوقی است که در نگاه دین، زن در قبال شوهر عهده‌دار است^[۲۹] (شیخ صدوق‌، ۱۴۱۳) .

پیامبر اکرم زنان را در سفارشی‌، از رفتاری که به منع و محرومیت جنسی منجر می‌شود پرهیز داده‌اند.(دلشاد تهرانی، ۱۳۸۶) و می‌فرمایند: نماز خود را طولانی نکنید که شوهرانتان را از بهره‌مندی جنسی از خود منع نمایید^[۳۰] (کلینی، ۱۳۶۵) وعدم تمکین می‌تواند ضمن کاهش محبت بین همسران‌، پیمان زناشویی را بگسلاند ^[۳۱].

از آنجا که زن و شوهر هرچه بیشتر به هم محبت کنند، زیادی نیست. و این محبت اعتماد را به همراه می‌آورد. (خامنه ای،۱۳۸۳)‌، امام صادق (ع) بهترین زنان را با محبت‌ترین آن ها نسبت به شوهرانشان می‌دانند که این زنان کسانی هستند که در امور جنسی شوهرانشان را از خود منع نمی‌کنند و در برابر مردان دیگر عفیف‌اند^[۳۲] (شیخ طوسی،۱۳۶۵) و هنگامی که با همسر خود خلوت می‌کنند‌، لباس حیا از تن به در می‌نمایند^[۳۳] (نوری، ۱۴۰۸).

۳-۹ – آزمون‌های ثبات

آزمون‌هایی در زمینه ثبات مدل‌های رگرسیون مطرح شده است. یکی از آن‌ ها آزمون چاو است (آزمون ). در این آزمون باید یک نقطه شکست از پیش انتخاب شود. اما در بیشتر مطالعات کاربردی چنین اطلاعات قبلی در دسترس نیست. در این وضعیت توصیه می‌شود که آزمون‌های تشخیص بر مبنای روش رگرسیون بازگشتی انجام شود. رگرسیون بازگشتی شامل یک سری از تخمین‌های حداقل مربعات معمولی است.

در رگرسیون بازگشتی کمترین تعداد مشاهدات ( ) مبنا قرار می‌گیرد و با آن‌ ها مدل تخمین زده می‌شود، معمولاً این حداقل بستگی به تعداد پارامترهای مدل دارد که باید برآورد شوند. پس از آن مدل بر اساس ، تا مشاهده تخمین زده می‌شود. این روش یک سری زمانی از تخمین‌های حداقل مربعات معمولی را به دست خواهد داد.

اگر مدل از نظر ساختاری باثبات باشد، باید میزان انحرافات در تخمین پارامترها کوچک باشد. اگر تخمین پارامترها به طور معنی‌دار و سیستماتیکی تمایل به تغییر داشته باشد، می‌توان بی‌ثباتی در ضرایب یا خطای تصریح مدل را انتظار داشت. از طریق مدل‌های بازگشتی می‌توان پسماندهای بازگشتی را استخراج کرد.

۳-۹-۱- آزمون مدل رگرسیونی فرضی زیر را در نظر بگیرید:

اگر را از روش حداقل مربعات معمولی و با کلیه مشاهدات برآورد کنیم، می‌توانیم پسماندهای معمولی را به صورت زیر استخراج کنیم:

که در آن تخمین حداقل مربعات است. حداقل مشاهدات برای تخمین برابر با تعداد پارامترهای مدل است. در مدل بالا با یک مشاهده مدل را تخمین می‌زنیم و پسماندهای آن را حساب می‌کنیم. در مرحله بعد با دو مشاهده، مدل را تخمین زده و پسماندها را حساب می‌کنیم. این عمل را برای کل مشاهدات انجام می‌دهیم. به طور کلی پسماندهای بازگشتی را از رابطه زیر به دست می‌آوریم:

(۳-۲۲)

می‌توان نشان داد که شکل نرمال شده پسماندهای بازگشتی ( ) توزیع زیر را دارند:

آماره آزمون مجموع تراکمی پسماندهای بازگشتی به صورت زیر تعریف می‌شود:

(۳-۲۳)

که در آن تخمین انحراف معیار رگرسیون برای کل مدل است:

(۳-۲۴)

اگر پسماندها تصادفی و از نظر مقدار کوچک باشند، انتظار می‌رود آماره نزدیک به صفر باشد و هر انحراف نظامند از صفر به صورت بی‌ثباتی یا تصریح، اشتباه تفسیر می‌شود.

در این آزمون، فرضیه صفر ثبات ضرایب است. فاصله اطمینان در این آزمون دو خط مستقیم است. دو نقطه و خط مستقیم با شیب مثبت و دو نقطه و خط مستقیم با شیب منفی را تشکیل می‌دهند. اگر آماره آزمون در بین دو خط مستقیم قرار بگیرد، فرضیه صفر را نمی‌توان رد کرد.

۳-۹-۲- آزمون آماره آزمون مربع مجموع تراکمی پسماندهای بازگشتی به صورت زیر تعریف می‌شود:

(۳-۲۵)

که در آن مجموع مربعات پسماندهای بازگشتی برای مشاهده اول و مجموع مربعات پسماندهای حداقل مربعات برای کل مشاهدات است.

آماره بین صفر و یک قرار می‌گیرد. پراکندگی تصادفی آماره در حوالی صفر نشانه ثبات پارامترهای مدل است. در این آزمون فرضیه صفر ثبات ضرایب است. فاصله اطمینان در این آزمون دو خط مستقیم با شیب مثبت است که از فرمول زیر به دست می‌آیند:

(۳-۲۶)

بستگی به و سطح معنی‌داری مورد نظر دارد. اگر آماره آزمون در بین دو خط مستقیم قرار بگیرد، فرضیه صفر را نمی‌توان رد کرد. هر دو آماره و برای تشخیص ثبات پارامترهای مدل استفاده می‌شوند، اما باید توجه داشت که این آزمون‌ها در نمونه های کوچک قدرت بالایی ندارند.

پسران و پسران (۱۹۹۷) به کارگیری آزمون‌های و را برای تعیین ثبات پارامترهای کوتاه‌مدت(ضرایب تخمین زده از متغیرهای تفاضل اول) و همچنین بلندمدت (ضریب ) را در مدل تصحیح خطا پیشنهاد کردند. البته این آزمون‌ها اولین بار توسط براون، دوربین و اوانس (۱۹۷۵) مطرح شدند.

مزیت روش‌های CUSUM و CUSUMQ نسبت به سایر روش‌های متداول در آزمون ثبات تابع، آن است که نیاز به پیش‌داوری و قضاوت ‌در مورد زمان وقوع تکانه نیست و ماهیت روش‌های مذکور به گونه‌ای است که به دنبال کنترل زمان وقوع تکانه در طول دوره بررسی است.

فصل چهارم:

تجزیه و تحلیل

داده ها

۴-۱- مقدمه

در این فصل پس از معرفی متغیرهای مدل، به بررسی مانایی متغیرهای تحقیق پرداخته خواهد شد و سپس به تخمین آریمای نرخ ارز و مدل گارچ برای آن می‌پردازیم. در ادامه با بهره گرفتن از روش ARDL اقدام به تخمین مدل خواهیم نمود. در نهایت با بهره گرفتن از آزمون‌های کیوسام و کیوسام کیو ثبات ضرایب مدل را ازکوتاه‌مدت به بلندمدت بررسی خواهیم نمود.

۴-۲- متغیرها و فرضیه‌های تحقیق

متغیرهای وابسته تحقیق، ارزش صادرات و واردات ایران به (از) ونزوئلا است. متغیرهای مستقل تحقیق نرخ ارز مابین واحد پولی ایران و ونزوئلا، نااطمینانی نرخ ارز مابین واحد پولی این دو کشور که از جزء اخلال‌های مدل گارچ حاصل شده و تولید ناخالص داخلی ایران و ونزوئلا می‌باشد. لازم به توضیح است که داده های مربوط به متغیرهای مربوطه به صورت سالانه استخراج شده است. در جدول شماره‌ (۴-۱) علائم اختصاری این متغیرها ارائه شده است.

جدول ۴-۱: علائم اختصاری متغیرهای مورد استفاده در تحقیق

ردیف

علامت

متغیرهای مستقل تحقیق

۱

GDP^V

تولید ناخالص داخلی ونزوئلا

۲

GDP^I

تولید ناخالص داخلی ایران

۳

EX

صادرات ایران به ونزوئلا

۴

IM

واردات ایران از ونزوئلا

۵

ER

نرخ ارز بولیوار-ریال

۶

VER

نااطمینانی نرخ ارز

فرضیه های تحقیق حاضر عبارتند از:

۱٫ نوسانات نرخ ارز در بلندمدت اثرمنفی و معنادار بر واردات ایران از ونزوئلا دارد.

۲٫ نوسانات نرخ ارز درکوتاه‌مدت اثرمنفی و معنادار بر واردات ایران از ونزوئلا دارد.

۳٫ نوسانات نرخ ارز ‌در بلند‌مدت اثرمنفی و معنادار ‌بر صادرات ایران به ونزوئلا دارد.

۴٫ نوسانات نرخ ارز درکوتاه‌مدت اثرمنفی و معنادار ‌بر صادرات ایران به ونزوئلا دارد.

۴-۳- بررسی پایایی متغیرها

برای اجتناب از رگرسیون‌های کاذب با بهره گرفتن از آزمون ریشه واحد دیکی فولر، پایایی هر یک از متغیرهای تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی پایایی متغیرهای تحقیق، اگر قدر مطلق آماره‌ی t محاسباتی ( ) بزرگتر از مقادیر بحرانی t (قدر مطلق DF یا DF مک‌کینان) باشد، آنگاه فرضیه مبتنی بر ساکن بودن سری زمانی رد نمی‌شود. از سوی دیگر، اگر قدر مطلق مقدار t محاسباتی از مقدار بحرانی کمتر باشد، سری زمانی پایا نخواهد بود (گجراتی، ۱۳۸۷). خلاصه نتایج آزمون ریشه واحد دیکی فولر در جدول (۴-۲) نشان داده شده است. نتایج حاکی از این است که متغیر واردات و نااطمینانی نرخ ارز در سطح پایا و مابقی متغیرها در سطح ناپایا بودند و با یکبار تفاضل گیری پایا شده اند.