بررسی تعریف‌ها و مفاهیم راهبری شرکتی و مرور دیدگاه­ های صاحب­نظران، حکایت از آن دارد که راهبری شرکتی یک مفهوم چند رشته­ای (حوزه­ای) است و هدف نهایی راهبری شرکتی دستیابی به چهار هدف اساسی زیر در شرکت‌هاست:

• ‌پاسخ‌گویی‌، شفافیت، عدالت (انصاف) و رعایت حقوق ذینفعان.

با مرور تعریف­های یاد شده و تحلیل آن ها می‌توان تعریف جامع و کامل زیر را ارائه کرد:

“راهبری شرکتی قوانین، مقررات، ساختارها، فرایندها، فرهنگ‌ها و سیستم‌هایی است که موجب دست­یابی به ‌هدف‌های‌ ‌پاسخ‌گویی‌، شفافیت، عدالت و رعایت حقوق ذینفعان می‌شود” (حساس یگانه، ۱۳۸۵).

۲-۲-۱-۳٫ضرورت به کارگیری نظام راهبری شرکتی

برای حصول اطمینان از ایفای مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ بنگاه‌های اقتصادی در مقابل عموم و افراد ذینفع باید نظارت و مراقبت کافی به عمل آید. اعمال نظارت و مراقبت در این زمینه مستلزم وجود ساز و کارهای مناسبی است که از جمله این سازوکارها، طراحی و اجرای راهبری شرکتی مناسب در شرکت‌ها و بنگاه­های اقتصادی است. راهبری شرکتی که با حفظ تعادل میان اهداف اجتماعی و اقتصادی و اهداف فردی و جمعی سروکار دارد، موجب ترغیب استفاده کارآمد از منابع و الزام ‌پاسخ‌گویی‌ شرکت‌ها در خصوص ایفای وظیفه مباشرت برای اداره منابع می­ شود. پیچیدگی روابط اقتصادی و اجتماعی در بنگاه­های اقتصادی و بروز تضاد منافع در حوزه های متفاوت میان گروه ­های مختلفی که به نحوی با بنگاه­های اقتصادی در تعامل هستند، نیاز به استقرار یک راهبری شرکتی مناسب در شرکت‌ها که حامی حقوق و منافع همه گروه­ های ذینفع باشد، را بیش از پیش ضروری می­سازد. ورشکستگی شرکت‌های عظیم جهان همچون انرون و ورلدکامدر دهه اخیر اهمیت راهبری شرکتی شرکت‌ها را در هدایت و اداره مؤثر بنگاه­های اقتصادی بیش از پیش روشن ساخت.

از سوی دیگر، علی­رغم گسترش دامنه حقوق مالکانه و تعدد سهام­داران، کنترل و اداره شرکت‌ها در اختیار گروه خاصی از سهام­داران قرار گرفته است که این امر عملاً باعث شده تا از نفوذ سهام­داران جزء در انتخاب هیئت مدیره شرکت و نظارت بر عملکرد آن­ها کاسته شود و کنترل و هدایت شرکت‌ها در اختیار سهام­داران خاص متمرکز شود. این گروه از سهام­داران نقش اصلی را در تعیین اکثریت اعضای هیئت مدیره، انتخاب حسابرس مستقل و تعیین خط‌مشی کلی شرکت دارند. همین امر باعث تضییع حقوق و منافع سهام‌داران اقلیت به دلیل عدم مشارکت آن­ها در نظارت و کنترل مؤثر بر شرکت و تعیین مدیران و حسابرس مستقل آن شده است. رفع این­گونه نارسائی­ها، مستلزم وجود یک راهبری شرکتی مناسب در شرکت‌هاست. راهبری شرکتی بنگاه که در فضای قانونی، نظارتی و انضباطی و محیط­های پیرامونی نضج پیدا می­ کند، به مسائلی همچون برقراری عدالت میان گروه ­های مختلف، استفاده کارآمد از منابع اقتصادی بنگاه، فراهم­کردن اطلاعات شفاف، ایجاد محیط سالم گزارشگری مالی، استقرار سیستم مناسب نظارتی و جبران خدمات مدیران می ­پردازد.

روابط میان دست اندرکاران در نظام حاکمیتی بر حاکمیت شرکتی بسیار مؤثر است، به طوری که سهام‌داران کنترلی (شامل افراد، هلدینگ­های فامیلی، تشکیل­دهندگان بلوک سهام یا سهام­داران دولتی) می ­توانند شرکت‌های مجموعه یا زیر مجموعه یا سهام­داران متقابل را زیر کنترل خود درآورند و همین موضوع مبنای «فساد مالی و دستکاری قیمت» در بازار سرمایه شود. محتوا و ماهیت بیانیه‌ حاکمیت شرکتی دفاع و حمایت جدی از سهام‌داران جزء و منفرد در مقابل سهام‌داران کنترلی یا اکثریت سهام‌داران می‌باشد. تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد که محور بیانیه حاکمیت شرکتی بر شفافیت و افشای اطلاعات و حذف اطلاعات درونی می‌باشد. بدین معنی که چنانچه شرکتی بتواند چنان بستر و زیر ساخت اطلاعاتی فراهم آورد که همه‌ سهام‌داران در یک زمان مشخص به همه اطلاعات درونی که قابل افشا باشند دسترسی یابند دیگر کسی نمی‌تواند از اطلاعات محرمانه سوء استفاده نماید لذا باید تمهیداتی فراهم گردد که چارچوب افشا و شفافیت محسوب می­شوند. این چارچوب در ملاحظات و تحقیقات انجام شده در جهان کنونی عبارتند از:

• • جلوگیری از قبضه‌ قدرت در شرکت­ها توسط یک گروه یا افراد خاص.

• • تفکیک کامل مدیریت از مالکیت.

• • حضور اعضای هیئت مدیره خاصی به نام «اعضای مستقل هیئت مدیره» که به هیچ یک از گروه‌های سهامدار وابسته نباشند و بتوانند رعایت صرفه و صلاح سهام‌داران را به طور یکسان به عمل آورند.

• • استقرار نظام حسابرسی داخلی و کمیته‌ حسابرسی زیر نظر اعضای مستقل هیئت مدیره و شفاف بودن رابطه‌ حسابرسان مستقل با شرکت.

• تضمین سلامت سیستم‌های گزارشگری شامل گزارش­های سالانه، صورت‌های مالی و گزارش عملکرد هیئت مدیره.

حاکمیت شرکتی تنها بخشی از محیط اقتصادی بزرگ­تری است که شرکت­ها در آن به فعالیت می­پردازند که برای مثال شامل سیاست­های اقتصادی کلان، میزان رقابت در محصول و بازارها ‌می‌باشد. چارچوب حاکمیتی هر شرکتی بستگی به محیط قانونی، نظارتی و نهادی دارد و عواملی چون منشور اخلاقی (اخلاق کسب و کار) و آگاهی شرکت از مسئولیت­های اجتماعی (شامل موارد زیست محیطی) و مورد علاقه جوامعی که شرکت در آن به فعالیت اشتغال دارد می ­تواند در حسن شهرت و موفقیت بلندمدت و پایداری شرکت­ها مؤثر باشد.

به طور خلاصه راهبری شرکتی به دنبال اطمینان یافتن از وجود چارچوبی است که توازن بین آزادی عمل مدیریت، ‌پاسخ‌گویی‌ و صیانت از منافع ذینفعان را فراهم می­ نماید. راهبری شرکتی تضمین می­ نماید که اهداف اساسی سازمان محقق می­شوند، منافع تمام سهام‌داران و ذینفعان حفظ می­ شود، عملیات سازمان و گزارشگری آن صحیح بوده و سازمان طبق اصول، مقررات قانونی و منشور اخلاقی تصریح شده و مدون و سایر ارزش­ها و اصول غیر مدون اداره می­گردد.

جدول۲-۱٫ کارکردهای آرمانی نظام راهبری شرکتی

کارکردهای آرمانی نظام راهبری شرکتی
۱٫ ایجاد امکان برای حیات بلندمدت و نامحدود شرکت‌ها
۸٫ کاهش هزینه سرمایه و تخصیص بهینه­تر منابع اقتصادی
۲٫ جلوگیری از انتقال ثروت در بین گروه ­های مختلف و تضییع حقوق ذینفعان
۹٫ تعادل منافع ذینفعان و حمایت از همه آن­ها
۳٫ پیگیری ثبات مالی و سیستم مالی سالم
۱۰٫ استفاده بهینه از منابع بنگاه و تشویق به استفاده کارای شرکت از منابع اقتصادی
۴٫ افزایش کارایی و بهره ­وری شرکت‌ها و کل اقتصاد
۱۱٫ التزام به افشای عملکردها و پاسخ­گویی ‌در مورد تصمیمات و اقدامات
۵٫ ایجاد مشوق­های مناسب برای هیئت مدیره و مدیران اجرایی برای در نظر گرفتن منافع مالی شرکت و سهام­داران
۱۲٫ تسهیل نظارت کارآ و مؤثر