۲-۲-۱) مبانی نظری و سیر تاریخی سرمایه فکری

سرمایه فکری اولین بار در سال ۱۹۶۲ توسط فریتز مچلاپ مطرح شد پس از آن در سال ۱۹۶۹ جان کنت گالبرایت اصطلاح سرمایه فکری را به کار برد در اوایل دهه ۱۹۸۰ ایده عمومی ارزش ناملموس (که اغلب ”سرقفلی“ نامیده می­شد) را ایتامی مطرح کرد. در اواسط دهه ۱۹۸۰ انقلاب اطلاعات شکل گرفت و شکاف بین ارزش دفتری و ارزش بازار به طور چشمگیری برای بسیاری از شرکت‌ها افزایش یافت. درهمین حین، کتابی پیرامون استخراج ارزش از نوآوری توسط آقای تیس انتشاریافت.

در سال ۱۹۷۹، حسابداری سوئدی به نام کارال اریک اسویبی^[۳۹]۵ که بعدها به عنوان یکی از بنیانگذاران علم مدیریت دانش معرفی شد، با پرسشی بزرگ روبرو گردید. دفاتر حسابداری (ارزش دفتری) یکی از شعبه­های معروف سازمانی که او در آنجا کار می­کرد تنها، یک کرون ارزش را نشان می­داد، در حالی که ارزش واقعی سازمان به مراتب بیش از این ها بود. در این هنگام وی متوجه شد که ترازنامه مالی شرکت او، تنها ارزش دارایی فیزیکی آن را که شامل چند میز و ماشین تحریر بود نمایش می­دهد و ارزش واقعی سازمان به شایستگی کارکنان سازمان و چیزی را که جمع کارمندان سازمان به عنوان یک دفتر و مغز جمعی تشکیل می‌دادند، وابسته است. اسویبی و دیگران، این یافته را با نام دارایی فکری و دارایی ناملموس معرفی کردند و آن را در کنار دارایی­ های ملموس قرار دادند. ‌به این ترتیب تعداد نوشته ­ها، سمینارها و … در این زمینه رشد کرد و موضوع به طور جدی در دستور کار دانشمندان علم مدیریت و مدیران سازمان­ های بزرگ قرار گرفت.

در اقتصاد جدید، تبادل دانش و اطلاعات، بیش از محصولات و خدمات موجب اعتلای سازمان­ها شده است به گونه ­ای که با بررسی شرکت­های با رشد سریع در می­یابیم که ۵۰% آن ها به تجارت دانش کارکنان خود پرداخته­اند. ‌بنابرین‏ با چنین روندی تعیین معیار و اصولی برای ارزش گذاری دانش به عنوان یک دارایی مهم و کلیدی، از اهمیت ویژه­ای برخوردار شده است.

در اواخر دهه ۱۹۸۰ آغاز نخستین تلاش‌ها برای نوشتن و تدوین صورت حساب هایی که سرمایه های فکری را اندازه گیری می‌کنند (اسویبی، ۱۹۸۸ ) شکل گرفت و در این رابطه کتاب «ارتباط گم شده و سقوط مدیریت حسابدار ی» توسط آ قایان جانسون و کاپلان انتشار یافت. همچنین کتاب «مدیریت دارایی‌های دانشی» (قرن ۲۱) توسط آقای آمیدن منتشر شد.

در سال ۱۹۹۰ شرکت اسکاندیا آقای لیف ادوینسون را به عنوان «مدیر سرمایه های فکری» خود منصوب کرد. اولین باری است که نقش مدیریت سرمایه های فکری با تخصیص یک پست رسمی، در سازمان مشروعیت می‌یابد. کاپلان و نورتن ( ۱۹۹۲) مفهوم و رویکرد کارت امتیازی متوازن را معرفی کردند . این رویکرد مبتنی بر این فرض است که آنچه را که شما اندازه گیری می کنید همان چیزی است که شما به دست می آورید. همچنین کتاب «سازمان هوشمند» نیز توسط آقای کوئین انتشار یافت.

ونوکا و تاکیشی در سال ۱۹۹۵ کار بسیار با ارزششان را درباره ”سازمان دانش آفرین“ معرفی کردند . اگر چه تمرکز این کتاب بر دانش است ، با وجود این، تمایز بین دانش و سرما یه فکری در آن بسیار ظریف عنوان شده است

در سال ۱۹۹۴ ابزار شبیه سازی سلمی به نام تانگو روانه بازار شد. تانگو اولین محصول پرفروش است که در آموزش مدیران درباره اهمیت عوامل نامشهود، به کار می‌آید. همچنین در سال ( ۱۹۹۴ ) ضمیمه ای برای گزارش سالانه شرکت اسکاندیا تهیه شد که موجودی سرمایه های فکری آن ر ا نشان می‌داد. گزارش سرمایه های فکری، علاقه زیادی ایجاد کرد و در شرکتهایی که به دنبال پیروی از پیشگامی اسکاندیا هستند. برای «ممیزی دانش» رویداد قابل توجه دیگری که در سال (۱۹۹۵) اتفاق افتاد، زمانی است که سلمی از ارزیابی جامع از وضعیت سرمایه های فکری شرکت استفاده کرد. صاحب نظران نهضت سرمایه فکری، کتاب‌های پرفروشی را درباره موضوع منتشر کردند (کاپلان و نورتون، ۱۹۹۶ ادوینسون و مالون،۱۹۹۷ ؛ اسویبی، ۱۹۹۷). با این حا ل، کار ادوینسون و مالون بویژه درباره فرایند و چگونگی اندازه گیری سرمایه های فکری به مراتب بیشتر استفاده شد. سرمایه های فکری، موضوع مورد پسند بسیاری از محققان و کنفرانس های علمی، مقاله ها و نشریه های مختلف قرار می‌گیرد. تعداد زیادی پروژه از جمله پروژ ههای مرتیوم، دانمارک و استکهلم، در سطح وسیع انجام گرفت.

اوایل دهه ۲۰۰۰ اولین مجله معتبر علمی با عنوان «سرمایه های فکری» انتشار یافت. اولین استانداردهای حسابداری «سرمایه های فکری» را دولت دانمارک منتشر کرد. چشم انداز سرمایه های فکری به همراه کمیته سرمایه های فکری در شرکت اسکاندیا تعیین و تشکیل شد.

اتحادیه اروپا، اولین گزارش سرمایه های فکری خود را منتشر کرد و کتاب «ثروت نامشهود» را مؤسسه‌ بروکینگ به چاپ رسانید در آن سالها گزارش سرمایه های فکری مراکز اتریش منتشر می شود و کتاب «مدیریت، اندازه گیری و گزارش دهی دارایی‌های نامشهود» به همراه حجم گسترده ای کتب و مقاله ها، پیرامون مدیریت سرمایه های فکری به چاپ می‌رسد. تعداد بسیاری پروژه در راستای مدیریت و اندازه گیری سرمایه های فکری در سازمان‌های مختلف، تعریف و انجام شده و درحال حاضر نیز درحال پیگیری است. جدول زمانی زیر مهمترین رویدادها و وقایع حساس در بحث سرمایه فکری را نشان می‌دهد :

جدول شماره ۲-۱- جدول زمانی مهمترین رویدادها و وقایع حساس سرمایه فکری

دوره
پیشرفت زمانی و وقایع حساس سرمایه فکری

اوایل دهه ۱۹۸۰

مفهوم کلی و عمومی ارزش نامشهود که اغلب تحت عنوان سرقفلی شناخته می­ شود مطرح گردید. (۱۹۸۰)

تأسیس کمپانی تحقیقات تجاری بر ارزش های فکری توسط .Hall(1981)

اواسط دهه ۱۹۸۰

ارائه ترازنامه نامشهود توسط Sveiby. (1986)

اواخر دهه ۱۹۸۰

اولین کوشش‌ها و تلاش‌ها به وسیله مشاوران سازمانی برای ساختن حساب‌ها و صورت‌های سرمایه فکری آغاز شد (Sveiby, 1988).

تلاش‌هایی در زمینه اندازه‌گیری سرمایه فکری شروع شد. (۱۹۸۸)

اواخر دهه ۱۹۸۰

اولین کوشش‌ها و تلاش‌ها به وسیله مشاوران سازمانی برای ساختن حساب‌ها و صورت‌های سرمایه فکری آغاز شد (Sveiby, 1988).

تلاش‌هایی در زمینه اندازه‌گیری سرمایه فکری شروع شد. (۱۹۸۸)

اوایل دهه ۱۹۹۰

برای اولین بار نقش مدیریت سرمایه فکری ظهور کرد و اولین شرکت با عملکرد سنجش سرمایه فکری توسط Edvinsson تحت نام مؤسسه‌ Skandia AFS تأسیس شد. (۱۹۹۱)

Kaplan & Norton مفهوم کارت امتیازی متوازن(BSC)^[40]1 را برای سنجش سرمایه فکری مطرح کردند. (۱۹۹۲)

اواسط دهه ۱۹۹۰

مقاله ” سرمایه فکری ” توسط Stewart در مجله فورچون تألیف شد. (۱۹۹۴)

تشکیل انجمن سرمایه فکری توسطSullivan, Petrash, Edvinsson . (1994)

گزارش سالانه Skandia با تمرکز بر ارزیابی ذخیره سرمایه فکری شرکت Skandia توسط Edvinsson ارائه گردید. (۱۹۹۵)

تألیف کتاب ” سرمایه فکری ” توسط Edvinsson & Malone. (1997)

تألیف کتاب ” سرمایه فکری ” توسط Stewart. (1997)

اواخر دهه ۱۹۹۰

تألیف کتاب ” سودآوری از سرمایه فکری ” توسط Sullivan. (1998)