۴-۱۰ – دعاهای حضرت شعیب (علیه السلام)

عنوان

آیه

تقاضای داوری

عَلَى اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ الاعراف/۸۹

تعلیم استغفار

وَاسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی رَحِیمٌ وَدُودٌ هود/۹۱

۴-۱۰-۱- سرگذشت حضرت شعیب (ع)
شعیب یکی از پیامبران بزرگ الهی است که بین سال های ۱۶۰۰-۱۴۹۰ قبل از میلاد در مدین زندگی می کرد یعنی تقریبا صدو ده سال داشت و فرزند میکائیل، فرزند یشجر، فرزند مدین و فرزند خلیل بود و دلائل نبوت وی عبارتند از: «نمونه کامل اصلاح نفس، ارشاد قوم خود به پرهیز از غش در معامله و کم فروشی و حفظ امانت و رعایت عفت، نجات او و مومنین از عذابی که بر ظالمین نازل گشت» (محمد احمد جادالمولی، ۱۳۷۹، ص۸۵».
از پیامبر (ص) روایت شده که حضرت شعیب را خطیب الانبیاء لقب داده اند. (طبرسی،۱۴۰۶،۵/۱۸۸). و قرآن در دو سوره اعراف و هود، بخشی از دعاهای وی را ذکر نموده است. در سوره اعراف می فرماید:
«وَسِعَ رَبُّنَا کُلَّ شَیْءٍ عِلْمًا عَلَى اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ (الاعراف/۸۹)؛ پروردگار ما از نظر دانش بر هر چیزى احاطه دارد بر خدا توکل کرده‏ایم بار پروردگارا میان ما و قوم ما به حق داورى کن که تو بهترین داورانى».
زورمندان و متکبران قوم شعیب از دستورات وی سرپیچی کردند و دعوت او را نپذیرفتند، گفتند ای شعیب سوگند یاد می کنیم تو و کسانی را که به تو ایمان آورده اند از شهر و آبادی خود بیرون خواهیم کرد. حضرت بعد از سال ها دعوت و تبلیغ و تحمل آزار و اذیت بت پرستان و تهدید و دوری از شهر، بعد از ناامید شدن از هدایت و ارشاد آنان، دست به دعا و نیایش برداشت و عرض کرد ما به خدائی توکل و اعتماد می کنیم که به همه چیز آگاه است خدایا میان ما و این قوم به حق داوری و قضاوت کن و مشکل گشائی نما که تو بهترین داورانی.
دعای حضرت شعیب که در حقیقت نفرین بود به اجابت رسید و وقتی مقدمات عذاب الهی را مشاهده نمود از شهر خارج شد.
«فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَهُ فَأَصْبَحُواْ فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیْبًا کَأَن لَّمْ یَغْنَوْاْ فِیهَا الَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیْبًا کَانُواْ هُمُ الْخَاسِرِینَ (الاعراف/۷۸،۹۱)؛پس زمین‏لرزه آنان را فرو گرفت و در خانه‏هایشان از پا درآمدند کسانى که شعیب را تکذیب کرده بودند گویى خود در آن [دیار] سکونت نداشتند کسانى که شعیب را تکذیب کرده بودند خود همان زیانکاران بودند».
حضرت شعیب بعد از نزول عذاب از شدت حزن و اندوه که نمی توانست آن ها را به آن حال مشاهده نماید از آنان روی برگرداند و با کمال تاسف فرمود: ای قوم من به شما پیام های خدایم را ابلاغ نمودم و از روی خیرخواهی و دلسوزی شما را نصیحت کردم و برای تسلیت خاطر خود فرمود چگونه می توان غمناک و محزون شد برای کسانی که با خداوند مخالفت نمودند و به جزای عمل خود رسیدند چه جای تاسف است که خود کرده را تدبیر نیست.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-۱۰-۲- نکات تربیتی و اخلاقی
از جمله «عَلَى اللّهِ تَوَکَّلْنَا» (الاعراف/۸۹) در دعای حضرت شعیب استفاده می شود بعد از اینکه تمام راه ها را بر او بستند و او را مخیر کردند بین تن دادن به تبعید و اخراج از شهر و زندگی خود و بین آئین بت پرستی و دست کشیدن از توحید، از این دو پیشنهاد در صورتی که حضرت را مجبور به پذیرش می کردند، دوری از وطن و هجرت را انتخاب می کرد و به هیچ عنوان بت پرستی را نمی پذیرفت و از رسالت و وظیفه نبوت دست برنمی داشت و با توکل و اعتماد بر خدا به راه خود ادامه می داد لذا شایسته است بنده خوب خدا در همه حال مخصوصا در سختی ها و بحران ها به خدا توکل کند و از دلبستگی و اعتماد به دیگران بپرهیزد.
«رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ» (الاعراف/۸۹) در تفسیر منهج الصادقین از عبدالله بن عباس نقل شده من معنای فتح را در آیه فوق نمی دانستم تا اینکه زنی به شوهر خود می گفت: «افاتحک بالقاضی؛یعنی تو را به داوری پیش قاضی می برم» فهمیدم فتح در اینگونه موارد به معنی داوری و حکومت است زیرا قاضی مشکل کار طرفین دعوا را می گشاید. (کاشانی،۱۳۴۴،ص۱۳۴) در این دعا حضرت شعیب از خدا می خواهد که بین او و قومش قضاوت و مشکل گشائی کند و صریحا آن ها را نفرین نکرد که هلاک شوند بلکه عرض کرد خدایا تو خود میزان حق و عدالتی و براساس حق و انصاف بین ما داوری کن. حضرت از این طریق خواست به دیگران بفهماند ما تسلیم حق و حقیقت هستیم و هرچه باشد به آن تن می دهیم و اگرچه می دانست خداوند براساس حق حکم می کند و ذره ای میل به باطل و اهل باطل ندارد. در عین حال عرض کرد بین ما به حق حکم کن.
حضرت شعیب (ع) ادب دعا را رعایت کرد و مستقیما هلاکت و عذاب آن ها رااز خدا نخواست و امر را به خدا واگذار نمود و عرض کرد هرطور صلاح می دانی با معیار حق بین ما مشکل گشائی کن و برای خداوند تکلیف معلوم نکرد و عرض نکرد حتما چنین و چنان شود و این یکی از جهات مهمی است که در دعا باید رعایت شود و انسان خیر و صلاح را از خدا بخواهد زیرا در مقام دعا ممکن است چیزی را بخواهد که شایسته او نباشد و به جای خیر شر را بخواهد.
«وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ»(الاعراف/۸۹) این تعبیر یکی از اسمای حسنای خداست که حضرت با این نام شریف خدا را خواند و دعایش را به آن نام ختم نمود و با علم و اطمینان به عنایت پروردگارش می دانست که به زودی یاریش خواهد کرد و رسوائی و بدبختی نصیب کافران خواهد شد.
یکی از عوامل عذاب الهی، غرور و تکبر و خودستائی است که بعد از اتمام حجت و روشن شدن راه حق و باطل، خداوند به واسطه آن مردمی را هلاک می کند و با عذابی متناسب با اعمالشان مثل زلزله و صاعقه آسمانی، آن ها را از بین می برد و به کیفر اعمال زشتشان می رساند و آن همه جاه و مقام و زندگی اشرافی را از آن ها می گیرد که گویا اصلا به دنیا نیامده اند و در آن زندگی نکرده اند.
اینکه حضرت شعیب بعد از هلاکت قوم ظالم و بت پرست فرمود چگونه بر عذاب رجال قوم بی ایمان تاسف بخورم که این خود درس عبرتی است برای دیگران که سرنوشت چنین اقوامی را ببینند و پند بگیرند و به خود آیند که چگونه بعضی به زلزله و بعضی به عذاب هلاک شوند و آنچنان گرمای شدید آن ها را فراگرفت که به خانه ها و سایه ها پناه بردند و آن ها را سودی نبخشید و حتی آب هم به حال آن ها فایده نداشت و از شدت گرما بدن آن ها پخته شد و خداوند ابری فرستاد که همراه آن نسیم ملایمی می وزید. آن ها همگی به سایه ابر پناه بردند، در این هنگام شعله ای آتش از ابر جداشد و آنان را چون ملخ سوزانید و خاکستر شدند.
«و این عذاب را قرآن عَذَابُ یَوْمِ الظُّلَّهِ یعنی روز سایه ابر نامیده است که به آن ها رسید و همگی مردند و در خانه های خود به هلاکت افتادند» (طبرسی،۱۴۰۶،۵/۱۸۹).
۴-۱۰-۳- آموزش دعا و توبه
«وَاسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی رَحِیمٌ وَدُودٌ (هود/۹۱)؛و از پروردگار خود آمرزش بخواهید سپس به درگاه او توبه کنید که پروردگار من مهربان و دوستدار [بندگان] است».حضرت شعیب قومش را که با آن ها نسبت خویشاوندی هم داشت از گناهان کبیره مثل بت پرستی و کم فروشی که در بین آن ها رایج بود نهی فرمود و از نازل شدن عذاب سخت الهی که بر قوم نوح و لوط وارد شد، هشدار داد، آنان را دعوت به توبه و استغفار نمود و طریقه دعا و ارتباط با خدا را به قوم هود آموخت و فرمود ابتدا از پروردگار خود طلب آمرزش نمائید و از گناهان و اعمال ناپسند گذشته آمرزش خواهی کنید و با توبه به خدا برگردید زیرا توبه واقعی آن است که گناهکار به خطا و معصیت خود اعتراف و از خدا طلب عفو نماید و با عزم و اراده به او برگردد و گذشته خود را جبران نماید.
۴-۱۰-۴- معارف و نکات آموزنده
حضرت شعیب به قومش می گوید: «وَاسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ» از خدای خویش آمرزش بخواهید به طوری که قومش را به خدا نسبت می دهد و ربوبیت او را به ایشان اضافه می کند تا بفهماند که با خدا مربوطند، هرچند خودشان توجه ندارند ولی او در هر حال رب و سرپرست آن هاست و از طرفی می خواهد به آن ها گوشزد
کند پروردگار حقیقی و معبود واقعی آن ها خالق هستی و مربی موجودات عالم است نه ارباب ها و خدایان دروغین وتوجه این معنی بسیار موثر است که شخص بداند هستی او از خدایان است و در هر حال وابسته و محتاج به اوست و از دیگران استمداد نجوید و بی راهه نرود.
حضرت شعیب با اطمینان و اعتقاد به خدا در مقابل تهدید دشمنان عرض می کند: «پروردگار من مهربان و دوستدار [بندگان] است ».(هود/۹۱)
علامه می فرماید: «ودود یکی از اسماء الهی است از ماده ود به معنی دوستی، ولی آن چه از موارد استعمال آن استفاده می شود این است که نوع خاصی از محبت است یعنی محبتی که دارای آثار و برکات روشنی از قبیل انس والفت و ارتباط و احسان است». (طباطبایی،۱۳۶۳،۱۱/۳۸۴). خداوند رحیم است یعنی لطف و رحمت دارد و توبه بندگان را می پذیرد، دعائی که با توجه به محبت و رحمت خدا صورت گیرد و بنده بداند کسی را می خواند که علاقه مند به نجات و هدایت اوست، از صمیم قلب انجام می شود و شخص را امیدوار به اجابت می کند.
اینکه حضرت شعیب فرمود: «رَبِّی رَحِیمٌ وَدُودٌ؛خدای من بامحبت و دارای رحمت است» اگرچه خداوند، پروردگار همه است اما علت اینکه شعیب خدا را به خود اضافه کرد و فرمود «ربی»، معنایش این است که خدا چگونه مهربان و دوستدار بندگانش نباشد در حالی که خدای من است و من او را با این دو صفت می شناسم و اطمینان دارم جواب گناهکاران را می دهد و دعوت آنان را می پذیرد.
از مجموعه این نکات استفاده می شود که یکی از آداب و شرایط دعا از زبان حضرت شعیب (ع)، شناخت و معرفت خداست و اینکه بدانیم که را می خوانیم و از چه کسی حاجت می خواهیم و از طرفی خاطر جمع باشیم در دعا و استغفار و توبه و ارتباط با خدا ضرر نمی کنیم بلکه صد در صد نفع می بریم و نواقص خود را کامل می کنیم. توصیه حضرت شعیب (ع) در دعای فوق مانند خیلی از پیامبران الهی مانند حضرت نوح (ع) به توبه و استغفار است که نتایج سودمندی را در پی خواهد داشت: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا (نوح /۱۲-۱۰)؛و گفتم از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است [تا] بر شما از آسمان باران پى در پى فرستد و شما را به اموال و پسران یارى کند و برایتان باغها قرار دهد و نهرها براى شما پدید آورد».
۴-۱۱- دعاهای حضرت موسی (علیه السلام)

آیه
عنوان