به عقیده جناب صدرالمتألهین (رحمه الله) نفس پس از جدایی از بدن، نیز مدرک و سمیع و بصیر است،‌ و چه بسا به دلیل کنار رفتن حجب مادیه، امور و معانی غیر مادی را نیز درک می کند، در حقیقت، هنگامی که نفس از بدن عنصری جدا می شود، بدنی مانند آن انشاء می کند که همسنخ با خصوصیات عالم مجردات است و این امر به صورت ناقص در عالم خواب اتفاق می افتد و البته نفس هرگز ادراکات خود را از دست نمی دهد.
ایشان می فرماید که هر کس که با چشم بصیرت قلبش عالم دنیا را مشاهده بنماید، ‌آن را سراسر مملو از انواع مؤذیات و آلام و انواع درندگی ها می بیند، لکن تا زمانی که پرده های عالم دنیا کنار نرود برای کسانی که حجاب دارند قابل مشاهده نخواهد بود، پس وقتی که پرده ها کنار رود و انسان وار قبر شود، تمامی این صور را مشاهده می نماید و آن ملکاتی که در نفسش موجودند را به صورت هایی مناسب با آن ها مشاهده خواهد نمود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

«فاذا انکشف الغطاء و وضع فی قبره عاینها، و قد تمثّلت (باطنه) بصورها و اشکالها الموافقه لمعانیها، فیرى بعینه العقارب و الحیّات قد احدقت [به‏]. و انما هى ملکاته و صفاته الحاضره الآن فی نفسه، و قد انکشف له صورها الطبیعیه، فان لکل معنى صوره تناسبه.»^[۶۹۷]
بنابر این آنچه که به عنوان ثواب و عقاب در عالم قبر وجود دارد، همان عینیت پیدا کردن صفات و ملکات نفسانی است، نه چیز دیگری، «عذاب و ضغطه قبر و تنگى و تاریکى گور از سوء خلق و ضیق صدر ناشى مى‏شود، زیرا که احوال قبر تابع احوال صدرست. پس هر که امروز منشرح الصدرست بایمان فردا منفسح القبرست بر وزن روضه رضوان، و هر که دلش پر از اسرارست گورش پر نور عالم انوارست. و همچنین هر که جانش جاهل و قاسى است و جسمانى و جاسیست تنش باتش دوزخ سوختنیست، و هر که چشم دلش کورست دائم معذب و محبوس در گورست و عالم روشن در چشمش سیاه و تاریکست.»^[۶۹۸]
۵-۴-۵-۲ بیان آیات و روایات
قرآن کریم و ائمه معصومین (علیهم السلام) به بیان حالات و حوادث بعد از مرگ، توجه فراوان می نمایند، و به جهت اینکه با واقع شدن مرگ فرصت اختیار و توبه از انسان سلب می شود، آگاهی یافتن از حوادث پس مرگ و آنچه در انتظار انسان است را، یکی از مهمترین وجوه دین و عامل بازدارنده نسبت رذایل می دانند.
از این روی به کرات می توان آیات و روایات مربوط به این موضوع و البته نعیم و جحیم در عالم قبر را مشاهده نمود، که ما در این جا اشاره ای گذرا بعض آن ها می نماییم و مطالعه بیشتر را به عهده خواننده می گذاریم.
روح به مجرد رهایی از بدن وارد عالم برزخ می شود، و از آنجا که عالم قبر نیز جزئی از عالم برزخ می باشد،‌ بنابراین اگر می توان آیات مربوط به عذاب در عالم برزخ را در مراتبی به عالم قبر نیز نسبت داد، هرچند که گاه می شود که روح در قبر یک سری تألمات را می چشد و درجات را طی می نماید و بعد از عالم قبر، در آسایش قرار می گیرد، حتی در عالم برزخ؛ اما نفوسی که در مراتب برزخ که بعد از عالم قبر است، معذب هستند، لزوما عالم قبر آن ها سراسر شداید و بلاها و سختی ها بوده است.
قرآن کریم در بیان حالات آل فرعون در برزخ می فرماید: «النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیهَْا غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَهُ أَدْخِلُواْ ءَالَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَاب»^[۶۹۹] حضرت علامه طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) در تفسیر این‌ آیه شریفه می فرمایند: ِ
«از این آیه دو مطلب می توان استخراج نمود یکى آنکه پس از مرگ روح بشر در قبر و عالم برزخ باقى است و ادراک ملایم و منافر مى‏نماید و دیگر بقرینه «غُدُوًّا وَ عَشِیًّا» که صبح و شام اختصاص به این عالم دارد و ظاهرا عالم قیامت مثل این عالم دنیا صبح و شام ندارد معلوم میشود در عالم برزخ که واسطه بین دنیا و آخرت است نمونه‏اى از آتش جهنم نمودار است که آل فرعون در معرض آن آتش واقع خواهند بود و حقیقت جهنم و عذاب کفّار و آن شدّت عذاب در قیامت ظاهر خواهد گردید.»
یکی از فراگیرترین و سخت ترین عذاب های قبر، فشار قبر است، که تقریبا به همه وارد می شود، مگر اندکی از پاکان،‌ حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله و سلم) در فلسفه فشار قبر می فرمایند: «ضَغْطَهُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ کَفَّارَهٌ لِمَا کَانَ مِنْهُ مِنْ تَضْیِیعِ النِّعَم‏»^[۷۰۰]
بر اساس آنچه عرض شد، عذاب و ثواب قبر ناشی از اعمال و نیات خود انسان است، لکن نکته این جاست که جمال خدا بر جلال، و رحمت او بر غضبش تقدم دارد، هر آنچه غضب الهی است، ناشی از رحمت او و هر فعل جلالی ناشی از جمال اوست. به همین جهت است که عذاب قبر، بر انسان و به طریق اولی بر مؤمن، جلوه ای از رحمانیت پروردگار است، چرا که موجب پاک شدن ضمیر او می شود و وی را لایق ورود به رضوان الهی می نماید.
فهرست منابع
منابع فارسی
قرآن کریم. ترجمه المیزان
نهج البلاغه. ترجمه دشتی
ابن بابویه، محمدبن علی . أمالی .نص، ترجمه محمدباقر کمره ای، تهران: انتشارات کتابچی، چاپ ششم،(۱۳۷۶)
____________. علل الشرائع. جلد ۱، ترجمه محمدجواد ذهنى تهرانى، قم: مومنین،(۱۳۸۰) .
____________. من لا یحضره الفقیه . جلد ۱ و ۲، ترجمه محمدجوادغفارى، صدرالدین بلاغی، ، تهران : نشر صدوق، چاپ اول ،(۱۳۶۷) .
ابن سینا، حسین بن عبدالله. الهیات نجاه.تصحیح سعید زاید،قم‏: مکتبه آیه الله المرعشى‏، (۱۴۰۴ ه ق).
ابن طاووس، علی بن موسی. لهوف. ترجمه ابوالحسن میر ابو طالبى، قم: دلیل ما، (۱۳۸۰).
اردبیلی،عبدالغنی. تقریرات فلسفه. جلد ۱و۲و۳، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول ، (۱۳۸۱) .
. بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین . مخزن العرفان در تفسیر قرآن. جلد ۱و۴و۵و۹و۱۱و۱۵، تهران: نهضت زنان مسلمان، (۱۳۶۱).
بروجردی، سیدمجمد ابراهیم. تفسیر جامع.جلد ۲و۶و۷، تهران: انتشارات صدر، چاپ ششم ،( ۱۳۶۶).
بستانی، فواد افرام. فرهنگ ابجدى. مترجم رضا مهیار، تهران: نشر اسلامی،(۱۳۷۵).
جوادی آملی ، عبدالله. تفسیر موضوعی قرآن کریم معاد در قرآن. جلد۴، محقق علی زمانی قمشه ای ، بیجا: موسسه اسراء، چاپ ششم ،( ۱۳۸۸).
حسن زاده آملی، حسن. انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه. تهران: الف لام میم،( ۱۳۸۳).
_____________. دو رساله مثل و مثال. تهران: طوبی،(۱۳۸۲).
_____________. عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون. نص و جلد۲،، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر،(۱۳۸۵).
_____________. ممد الهمم در شرح فصوص الحکم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (۱۳۷۸).
____________. هزار و یک کلمه.جلد۱، قم: بوستان کتاب، (۱۳۸۱).
حسینی طهرانی، محمدحسین. روح مجرد. مشهد: علامه طباطبایی،(۱۴۲۹ ق).
________________. معاد شناسی.جلد۱، مشهد: نور ملکوت قرآن ،چاپ یازدهم،(۱۴۲۷ ق).
________________ .معاد شناسی. جلد۱و۲ ، مشهد: انتشارات ملکوت نور قرآن، چاپ یازدهم ،(۱۴۲۳ ق) .
خمینی، روح الله. آداب الصلاه . تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ، چاپ سیزدهم ، (۱۳۷۸) .
__________. استفتائات.قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (۱۳۸۲)
__________. تحریر الوسیله. جلد۱، ترجمه موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ،تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)،( ۱۳۸۵ ).
__________. تفسیر سوره حمد. .تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)،(۱۳۷۵).
__________. حاشیه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانى.تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)،( بی تا).
__________. جهاد اکبر یا مبارزه با نفس. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)،(۱۳۷۸).
__________. رساله توضیح المسائل. (بی جا: بی نا، بی تا)
__________. سر الصلاه (معراج السالکین و صلاه العارفین).تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، (۱۳۷۸) .
__________. شرح دعاء السحر. ترجمه احمد فهری زنجانی،تهران: تربت،(۱۳۷۶).
__________. شرح حدیث جنود عقل و جهل.قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، (۱۳۷۸)
__________. شرح چهل حدیث ، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ، (۱۳۸۷).