در زمان هخامنشیان راه‌های ارتباطی دوران به قدرت رسیدن کوروش کبیر همان راه‌های باقی‌مانده از دوره ماد بود که بعدها این شبکه ارتباطی گسترش یافت. اولین مهمانخانه به سبک امروزی در قزوین برای پذیرایی از سفرای خارجی و اولین هتل پایتخت به سال ۱۲۶۱ خورشیدی در این دوره ی ‍”قاجاریه” ساخته شده است. اوج سیر و سیاحت و میل به گردشگری در دوران مشروطیت که درهای فرنگستان به روی ایرانیان باز شد، صورت گرفت. در دوران رضا شاه با اعزام دانشجویان ایرانی به فرنگ و گسترده شدن ارتباطات سیاسی و تجاری، ایجاد هتل‌هایی به سبک اروپایی در نقاط مختلف کشور، ایران در جهت تبدیل شدن به یکی از نقاط جذب جهانگرد حرکت کرد.( تقی زاده انصاری،۱۳۸۵، ۲۱-۱۹)

بعد از انقلاب اسلامی به دنبال تحولات فکری ـ فرهنگی که در کشور ایجاد شد تغییر بنیادی نیز در ساختار، رویکرد و سیاست‌های گردشگری کشور به وجود آمد. وزارت اطلاعات و جهانگردی در سال ۱۳۵۷ به وزارت ارشاد ملی و سپس به وزارت ارشاد اسلامی تغییر نام یافت و حوزه معاونت جهانگردی این وزارتخانه، سرپرستی امور جهانگردی را بر عهده گرفت. به دنبال تشکیل وزارت ارشاد اسلامی دفتر ایرانگردی و جهانگردی در معاونت سیاحتی و زیارتی این وزارتخانه به منظور ساماندهی و برنامه‌ریزی گردشگری، آموزش، درجه‌بندی، نظارت، نرخ‌گذاری تأسیسات اقامتی، برقراری ارتباط با ارگان‌ها و سازمان‌های بین‌المللی جهانگردی تشکیل گردید. این دفتر پس از مدتی برابر مصوّبه ۲۱ آبان ۱۳۵۸ شورای انقلاب اسلامی با اهداف هماهنگی بین امور گردشگری چهار شرکت سهامی (شرکت سهامی تأسیسات جهانگردی ایران، شرکت سهامی گشت‌های ایران، شرکت سهامی مرکز خانه های ایران و شرکت سهامی سازمان مراکز جهانگردی) را در هم ادغام کرده و به نام مراکز ایرانگردی و جهانگردی شروع به فعالیت کرد. این سازمان با خط‌مش و اهدافی نو فعالیت خود را با ‌بهره‌برداری از ۱۴۴ واحد پذیرایی، مهانسرا، هتل و تأسیسات گردشگری سراسر کشور آغاز نمود.

در سال ۱۳۶۵ وزارت فرهنگ و هنر با وزارت ارشاد اسلامی ادغام شد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل گردید و فعالیت‌های این سازمان نیز در وزارتخانه جدید به همان شکل قبلی خود ادامه پیدا کرد. (همان منبع، ۳۳-۲۲)

۲-۲-۳ اهمیت گردشگری

امروزه گردشگری در دنیا یکی از صنایع پردرآمد جهان به شمار می‌رود و پیش‌بینی می شود تا پایان دهه آینده این صنعت درصدر جدول صنایع پر درآمد جهان قرار گیرد همچنین بیش از نیمی از اشتغال جهان را به خود اختصاص دهد.

این صنعت با بخش‌های مختلف اقتصاد رابطه تنگاتنگی داشته و با دارا بودن اثرات مثبت عمیق و متقابل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از بخش‌های حائز اهمیت و مهم به شمار می‌رود.

«گردشگری به ‌عنوان گسترده‌ترین صنعت خدماتی جهان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد ازاین رو بسیاری از کشورهادر رقابتی تنگاتنگ با یکدیگر و در پی کسب منافع بیشتر از این صنعت می‌باشند. این صنعت چنان رشد فزاینده‌ای یافته که بسیاری از صاحب‌نظران، قرن حاضر را قرن گردشگری می‌نامند. صاحب نظران ومتخصصان امر گردشگری معتقدند در این قرن شاهد انقلابی در گردشگری خواهیم بود؛ انقلابی که امواج آن حتی بردورافتاده ترین نقاط جهان اثرگذار خواهد بود. »(کاظمی، ۱۳۸۸)

گردشگری بر ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی کشورها اثرگذار است .در زیر به شرح مختصری از این آثار می‌پردازیم:

۲-۲-۳-۱ آثار اقتصادی گردشگری

بسیاری از صاحب‌نظران براین نکته اتفاق نظر دارند که گردشگری یک فرصت منحصر به فرد در رسیدن به توسعه اقتصادی است.

فعالیت‌های اقتصادی و صنعت ‌گردشگری ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر ‌دارند به‌طوری که رشد اقتصادی موجب رشد گردشگری وافول اقتصادی موجب افول گردشگری می‌شود لذا تقویت ارتباط این دوبرای توسعه‌ یک کشور ضروری می‌باشد. (پدریان، ۱۳۸۶)

«در سال‌های اخیر گردشگری به ‌عنوان منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی،عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه‌ی بازرگانی و تراز پرداخت‌های بسیاری از کشورها شده است. . این صنعت طی پنجاه سال گذشته رشد چشمگیری داشته است و این نشان‌دهنده اهمیت فراوان این پدیده از بعد اقتصادی و اجتماعی است .

برطبق آمار سازمان جهانی گردشگری، کل گردشگران دنیا در سال ۱۹۵۰ تقریباً ۲۵ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۰ حدود ۷۰۰ میلیون نفر بوده است که این رقم در سال ۲۰۲۰ به حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر خواهد رسید. این ارقام نشان دهنده رشد ۷ درصدی در یک دوره‌ پنجاه ساله (۲۰۰۰ ـ ۱۹۵۰) است همچنین از جریان گردشگری در سال ۱۹۸۰ مبلغی حدود ۱۰۵ میلیارد دلار عاید کشورها شده است.در حالی که در سال ۲۰۰۰ مبلغ ۴۷۶ میلیارد دلار به طور مستقیم واردچرخه ی اقتصادی جهان شده است وپیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۰ حدود یک میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار نصیب کشورها شود. این آمار حکایت از سود سرشار اقتصادی این صنعت عظیم دارد به‌طوری که سازمان تجارت جهانی، سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ میلادی را بی‌سابقه‌ترین دوران تجارت جهانی در ۲۰ سال گذشته اعلام نمود.» (کاظمی، ۱۳۸۸، ۵ ـ ۴)

ساماندهی مناطق گردشگری یک کشور حاصل تجارت مسافرت برپایه سرمایه داری و سودآوری است که پویایی اقتصادی را در کشورها موجب می شود.از آنجا که گردشگران برای کشورها یک منبع مهم درآمد ارزی محسوب می‌شوند؛ در نتیجه گردشگری نقش مهمی در تولید محصول ناخالص ملی هر کشور دارد. از سویی افزایش تعداد گردشگران باعث رشد و رونق کسب‌و‌کار داخلی و افزایش درآمد شرکت‌ها و مؤسساتی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، می‌شود. (وای، گی، ۱۳۸۷، ۶۰)

اهمیت اقتصادی صنعت گردشگری فقط منوط به کسب ارز خارجی نیست بلکه گردشگری موجبات انتقال قدرت خرید اتباع سایر کشور‌ها به کشور میزبان (جذب کننده‌ گردشگر)، ایجاد مشاغل جدید و خدمات گوناگون، فروش محصولات داخلی و گسترش بازرگانی صادراتی، سرعت گردش پول و رشد اقتصادی می شود. (پوریا، ۱۳۸۴)

گذشته از موارد بالا گردشگری تأثیرات مثبت اقتصادی بسیاری نیز بر کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه یافته می‌گذارد.

این کشورها که اغلب متکی به اقتصاد تک محصولی هستند به دنبال راه‌حلی برای رهایی از این وابستگی و مطرح نمودن سایر منابع ملی خود می‌گردند.«غالبا این کشورها قادر به تولید ‌و صادرات کالاهای صنعتی با کیفیت بالا نیستندیا نمی توانند سهم بالایی از تولید جهانی را به دست آورنددر نتیجه فعالیت‌های گردشگری امیدبخش‌ترین راهکار به شمار می‌آید.

زیرا گردشگری می‌تواند این کشورها را از معضلاتی چون نرخ بالای بیکاری، محدودیت منابع ارزی، فقر و… نجات داده و موجبات افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری، رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفی زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی را برای آنان به ارمغان بیاورد.»(کاظمی، ۱۳۸۸،۱۴-۱۲)

صرف نظر از سود سرشار و مستقیم این صنعت، گردش عظیم مالی که به طور غیرمستقیم در چرخه این صنعت جریان دارد به مراتب مهم‌تر و پربازده‌تر از درآمدهای مستقیم حاصل از آن بر اقتصاد جهانی است.