با توجه به اینکه اصطلاح پارلمان در عنوان این بحث به کار برده شده است، یاد آور می‌شویم که پارلمان به زبان فرانسوی محل گفتگو و مشاوره را می‌گویند، و اصل کلمه (Parliament) از (Parler) فرانسوی گرفته شده است که سخن گفتن را افاده می‌کند، چون پارلمان محلی است که میتوان در آن به آزادی و صراحت صحبت نمود و به تحلیل و بحث و تقنین پرداخت.^[۹۶]

قابل تذکر است که برای اولین بار در تاریخ بشر، همه کشورهای جهان به استثنای چندین پادشاه نشین در شبه جزیرهء عرب، از پارلمان های منتخب برخوردار اند. تعداد دقیق و مشخص پارلمان ها از یک سال تا دیگری به خاطر وقوع کودتا ها در نوسان است، ولی در سال ۱۹۹۴ تعداد مجموعی پارلمان ها در ۱۸۲ کشورجهان به ۱۷۰ پارلمان می رسید که خودگویایی برگشت مردم به دموکراسی و احترام به اراده ملت هاست.

پارلمان یا شورای ملی، به مثابه عالی ترین مظهر اراده مردم و حاکمیت ملی نیروی است که “به وضع قواعد و مقررات به منظور جهت بخشیدن به روابط اجتماعی و زیرقالب کشیدن و حدو مرزگذاردن آن ها می پردازد و حق و تکلیف افراد و گروه ها را به گونه منجز و روشن رسم می‌کند”.^[۹۷]

پارلمان در جهان معاصر به انجام وظایف و کارکردهای ذیل می پردازد:^[۹۸]

• قانونگذاری
• نمایندگی
• بررسی و نظارت

• استخدام سیاسی یا تربیه سیاستمداران

• مشروعیت بخشیدن

• وارسی درکارقوه اجراییه

• و بحث در موضوعات مهم.

گفتار اول: ترکیب مجلس شورای اسلامی ایران و پارلمان عراق و پارلمان تونس(با تکیه بر قانون اساسی سه کشور)

بند اول: ساختار و ویژگی های مجلس نمایندگان(پارلمان) ایران

مجلس شورای اسلامی ایران^[۹۹] مهم ترین واصلی ترین رکن قانونگذاری و نظارت در نظام جمهوری اسلامی ایران است که نمایندگانش به صورت مستقیم و با رأی مخفی مردم انتخاب می‌شوند. دوره­ نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار سال و دوره­ نمایندگی نمایندگان نیز همزمان با دوره­ مجلس شورای اسلامی است. پس اگر نماینده ای از طریق انتخابات میان دوره­ای به نمایندگی انتخاب شود، مدت نمایندگی او محدود به پایان دوره­ مجلس خواهد بود.

با توجه به اینکه مجلس ایران تعطیل بردار نیست و به همین منظور، انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره­ قبل برگزار شود به طوری که کشور در هیچ زمانی بدون مجلس نباشد. ‌بنابرین‏، هیچ عاملی نمی تواند مانع انتخابات و تشکیل مجلس گردد، مگر جنگ و اشغال نظامی کشور که در این صورت با پیش نهاد رییس جمهور و تصویب نمایندگان و تأیید شورای نگهبان، انتخابات مناطق اشغال شده یا تمام کشور برای مدّت معینی متوقّف می شود. در این صورت، مجلس سابق به کارخود ادامه خواهد داد.

‌بر اساس قانون اساسی ایران، جلسات مجلس شورای اسلامی ایران با حضور نمایندگان رسمیّت می‌یابد. ‌بنابرین‏ با انتخاب حداقل این تعداد از نمایندگان مجلس می‌تواند کار خویش را شروع کند.

نمایندگان حاضر درنخستین جلسه­ مجلس، که به وسیله­ هیئت رییسه سِنّی اداره می شود، باید در برابر قرآن مجید سوگند یاد کنند که پاسدار حریم اسلام و نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی و مبانی نظام جمهوری اسلامی باشند. البتّه، نمایندگان اقلّیت های مذهبی، این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد می‌کنند.

ساختار درونی مجلس شورای اسلامی ایران^[۱۰۰]

الف- هیئت رییسه

‌بر اساس اصول قانون اساسی، ترتیب انتخاب رییس و هیئت رییسه ی مجلس و شمار کمیسیون ها ‌و دوره­ی آن ها و دیگر امور مجلس به وسیله­ آیین نامه­ی داخلی مجلس که به تصویب نمایندگان می‌رسد، مشخص می‌گردد.
آیین­ نامه، بر اساس مادّه­های ۲و۳، سه نوع هیئت رییسه پیش‌بینی ‌کرده‌است که عبارتند از:

هیئت رییسه سِنی: پس از تشکیل و افتتاح مجلس شورای اسلامی و قبل از اقدام به ‌هر کاری، نخست دو تن از مسن ترین نمایندگان ‌بر اساس شناسنامه، به عنوان رییس و نایب رییس و دو نفر از جوان ترین نمایندگان حاضر به عنوان منشی معیّن می‌شوند و درجایگاه هیئت رییسه قرارمی گیرند. وظایف هیئت رییسه­ی سنّی عبارت است از: اداره­ی جلسه­ افتتاحیه، انجام مراسم سوگند و برگزاری انتخاب هیئت رییسه موقّت.

هیئت رییسه موقت: اعضای هیئت رییسه موقّت دوازده نفرند که شامل یک رییس، دو نایب رییس، سه کارپرداز و شش منشی می شود این هیئت با رأی مخفی و با ‌اکثریت نسبی و درجلسه­ی علنی از میان نمایندگان انتخاب می‌شوند.

دو وظیفه عمده­ی هیئت رییسه­ی موقّت، تصویب اعتبارنامه­ی نمایندگان منتخب و انتخابات هیئت رییسه دایم مجلس است؛ بدین گونه که پس از تصویب اعتبارنامه­ی دو سوّم از مجموع نمایندگان، هیئت رییسه­ی موقّت، انتخابات هیئت رییسه­ی دایم را برگزار می‌کند و به کارش پایان می‌دهد.^[۱۰۱]

هیئت رییسه دایم: ترکیب هیئت رییسه دایم مجلس همانند هیئت رییسه­ی موقّت است که برای مدّت یک سال به وسیله نمایندگان انتخاب می‌شوند. انتخاب رییس مجلس ممکن است در یک نوبت یا دو نوبت صورت گیرد، بدین صورت که اگر هیچ یک از نامزدها در دور اوّل نتوانند آرای ‌اکثریت مطلق نمایندگان را به دست آورند،

انتخابات به دور دوم کشیده می شود و در این مرحله، انتخاباتی مجدّد میان دونفری که درمرحله ی اوّل بیشترین رأی ‌را کسب کرده‌اند، برگزار می شود ‌و دارنده ی اکثریت آرای به عنوان رییس مجلس شورای اسلامی انتخاب می شود. انتخاب دو نایب رییس، سه کارپرداز وشش منشی به صورت جداگانه ‌و در یک مرحله وبا ‌اکثریت نسبی صورت می‌گیرد. همه ی امور مجلس شورای اسلامی به وسیله ی هیئت رییسه مجلس و زیر نظر رییس مجلس اداره می شود.

ب- کمیسیون ها^[۱۰۲]

برای بررسی، اصلاح و تکمیل لوایح دولت و طرح های قانونی که نمایندگان یا شورای عالی استانها ‌بر اساس اصول ۴۷و ۱۰۲ قانون اساسی به مجلس ارائه می‌دهند و نیز به منظور تهیّه طرح های لازم و انجام وظایف دیگری که طبق قانون برعهده­ی مجلس گذاشته شده است، ماده ۳۳ آیین نامه ی داخلی مجلس، کمیسیون هایی برای آن پیش‌بینی ‌کرده‌است.

به طور کلّی، مجلس می‌تواند دو نوع کمیسیون دایم و موقّت داشته باشد. بر اساس آیین نامه­ی داخلی مجلس، شمار کمیسیون‌های دایم برحسب وظایف وزارتخانه ها و نهادهای رسمی کشور است.

افزون براین، کمیسیون های اصول۷۶و۹۰ قانون اساسی، کمیسیون دیوان محاسبات و کمیسیون بودجه­ی مجلس نیز جزو کمیسیون های دایم مجلس محسوب می‌شوند. وظیفه ی اصلی کمیسیون های دایم مجلس( به استثنای کمیسیون اصول۷۶ و۹۰) انجام امور مقدّماتی مربوط به قانونگذاری است.

هم چنین، شمار اعضای کمیسیون های دایم مجلس متفاوت است و بسته به محدودیّت و گسترش حیطه­ کارکمیسیون، از۷ تا ۳۱ نفر است.

به طور مثال، اعضای کمیسیون اصل۹۰ قانون اساسی ، بین ۱۵ تا ۳۱ نفر است که درمادّه­ی ۴۳ آیین نامه­ی داخلی مجلس به آن اشاره شده است.

کمیسیون موقّت که به آن کمیسیون ویژه با خاصّ نیز می‌گویند، برای رسیدگی به مسایل مهم و استثنایی که ممکن است درکشور پیش آید، با پیش نهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و با تصویب مجلس تشکیل می شود. اعضای این گونه کمیسیون ها، که از پنج تا یازده نفرند، درجلسه­ی علنی مجلس و با رأی مخفی و با اکثریت نسبی برگزیده خواهند شد. این کمیسیون پس ‌از تمام مأموریتش، منحل می شود.

جلسات عمومی مجلس شورای اسلامی^[۱۰۳]