۳- اصل عادت دادن به سختیها: عادت به مشکلات و افتادن در کوره سختیهای روزگار در ساختن شخصیت افراد و شیرین کردن میوه تربیت سودمند است.
۴- ورزش و پرورش: چون ورزش بدنی موجب نشاط طبیعی بدن، حفظ سلامت و برطرف کردن کسالت میشود، میتواند سبب پالایش جان، شادابی روح و استواری جسم گردد.
اگر بتوان مسئله توجه به استعداد اشخاص و همچنین پرورش جسم برای تعالی روح را نکات مورد توجه و مثبت اندیشه ابن مسکویه شمرد، باید عدم توجه به مسئله الگوها را از نقاط ضعف اندیشه ایشان دانست. _{(نادری شاهرودی، ۱۳۸۹، ص۶۷)}

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۴-۵- از دیدگاه ابن سینا:
ابن سینا نابغه بزرگ شرق و اسلام، اصول و روش های تربیتی خاصی را ارائه داده است که در اینجا به برخی از اصول کلی تربیتی وی اشاره میکنیم:
۲-۴-۵-۱- خودشناسی: خودشناسی و آگاهی بر حالات و قوای نفس و همه زوایای خویشتن از اصول بنیادینی است که بوعلی بدان عنایت کامل داشته و در خصوص این اصل میگوید:
نخستین چیزی که باید به تدبیر آن پرداخت، تدبیر و تربیت خویشتن است، زیرا نزدیکترین و والاترین چیز به انسان، خویشتن اوست.
۲-۴-۵-۲- رعایت تفاوتهای فردی: بوعلی رعایت تفاوت های فردی و طبیعت و ذوق و سلیقه افراد را در برنامه ریزی آموزشی اصل مهمی میداند که نباید از آن غفلت کرد. وی پس از بیان واقعیت تفاوتهای فردی در زمینه های گوناگون چنین میگوید: به لحاظ تفاوتهای ذوقی و هوش افراد شایسته است که مربی کودک، هنگام گزینش حرفه یا دانشی خاص، طبیعت کودک را آزموده، ذوق و سلیقه وی را بسنجد و میزان هوش او را بیازماید و سپس حرفه یا دانش مناسب را برای کودک برگزیند.
۲-۴-۵-۳- آموزش گروهی: بوعلی معتقد است که آموزش فردی، آمیخته با مشکلات و نارسایی هاست و آموزش باید گروهی و اجتماعی باشد. شایسته است در مدرسه همراه با کودک دانش آموز، کودکان آموزنده دیگری از فرزندان بزرگان با آداب نیک و پسندیده وجود داشته باشند؛ زیرا کودک از کودک فرا میگیرد و اگر کودک فقط با معلم خود به سر ببرد سبب ملالت هردو خواهد شد. اما اگر چند کودک تحت تربیت یک معلم قرار گیرند و معلم به هر یک رسیدگی کند خستگی و ملالت هر یک از کودکان کمتر شده و شادابی شان افزون میگردد و کودک نیز برفراگیری مشتاق تر میشود. به دلیل اینکه گاهی (به هنگام برتری از کودکان دیگر) برآن ها افتخار و مباهات میکند و زمانی(وقت مشاهده برتری دیگری) برآنها غبطه خورده، جدیت میکند و میکوشد تا از مرتبه دیگران کمتر نباشد و بعلاوه با کودکان دیگر (در آنچه آموختهاست) گفتگو میکند و مباحثه و گفتگو سبب گستردگی و وسعت اندیشه میشود.
۲-۴-۵-۴- انتخاب معلم و رفیق: بوعلی درباره گزینش معلم خوب و واجد شرایط و نیز دوست صمیمی و آگاه میگوید: شایسته است که مربی کودک، عاقل، متدین و آگاه به تربیت اخلاقی بوده و در پرورش کودکان مهارت داشته باشد.
با توجه به اینکه انسان نمیتواند نسبت به شناخت خود از خویشتن اعتماد داشته باشد، در شناخت حالات و روحیات خویش و در جستجوی معایب خود، نیازمند به دوست و برادر خردمند و با محبت است.
با توجه به مطالب فوق، میتوان گفت: ماهیت تعلیم و تربیت از دیدگاه بوعلی سینا عبارت است از: برنامه ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی برای وصول انسان به کمال دنیوی و سعادت جاویدان الهی. _{(ابن سینا، ۱۴۰۳ ه ق)}
در پایان این فصل بار دیگر یادآور می شویم که انسان شگفتترین مخلوق خداوند و والاترین نشانه قدرت حق است. انسان، مستعد اتّصاف به همه صفات و کمالات آفریده شدهاست تا به مقام« خَلیِفَه «!$#» برسد و این سیر جز با تربیت حقیقی میسر نمیشود. یکی از دلایل پیشرفت دین مبین اسلام اخلاق نیکوی پیامبر i بودهاست. امام علی۸ که نزدیکترین شخص به پیامبر اکرمi بود ایشان را به عنوان یک مربی و استاد و شخصیت بسیار تاثیرگذار با اوصافی توصیف مینماید که لازم است اساتید ما به آن حضرت اقتدا نمایند. همانا نگریستن در اخلاق پسندیده آن حضرت، دلیل روشنی است برای کسی که بخواهد ویژگی های انسان کامل را دریابد؛ ویژگیهایی مانند بردباری، گشادهرویی، تواضع، شجاعت، دلیری و دیگر سجایای اخلاقی که تمام نمیشود و شمارش پذیر نیست.
فصل سوم
ویژگی علمی و آموزشی مربی
مقدمه:
انسان از جمله موجودات شگفت انگیز عالم هستی است که دارای جنبه های مختلف می باشد و توجه به هر جنبه ایی، موضوع علمی از علوم بشری قرار می گیرد. محور و اساس مسائل علوم نیز انسان است، نه اینکه وجود او را از هر جهت بررسی کند، بلکه بر حقیقت و ابعاد و حالت ها و هدف از خلقتش و راه رسیدن به هدف تکیه می کند. با کمی درنگ و تامل در می یابیم که قابلیت ها و استعدادهایی در انسان وجود دارد که در دیگر جانداران به چشم نمی خورد و علاوه بر پیچیدگی و عظمتی که در خلقت جسمانی وی به کار رفته، ویژگی های روحی منحصر به فردی دارد که سبب وجه تمایز و امتیاز او از سایر موجودات شده است، مانند علم دوستی، خلاقیّت، کرامت، مسولیت و هدفمندی که در آیات و روایات توجه زیادی به آنها شده است.
در این فصل به ویژگی های مربی از لحاظ علمی و آموزشی پرداخته شد. که قابل تامل برای کلیه مربیانی که کار تعلیم و تربیت را بر عهده دارند، مورد استفاده می باشد.
۳-۱- ویژگی علمی مربی:
توصیه به فرا گیری علم و دانش در جای جای آموزههای دین اسلام به چشم میخورد. پیامبر اسلام و ائمه اطهار ۸ که در جامعه به عنوان مربیان و هادیان الهی برای مردم بوده اند، همواره بر اهمّیّت تعلیم و تعلّم تأکید کرده و آن را از اصلی ترین برنامههای خویش قرار داده اند. امّا هم اکنون باید پرسید که جایگاه کنونی امّت اسلام کجاست؟ پیشرفت دیگران چگونه بوده و از کجا نشأت گرفته است؟
امام علی ۸ فرمود: خداوند از جاهلان، پیمان فراگیری دانش نگرفته، مگر اینکه پیش از آن از دانشمندان پیمان یاد دادن گرفته است. _{(نهج البلاغه، حکمت ۴۷۸)}
۳-۱-۱- اهمیّت علم از دیدگاه اسلام:
در اسلام طلب علم و دانش بر هر مسلمان واجب گردیده و همواره جاهل و نادان مورد نکوهش قرار گرفته است. اسلام، نخستین بار از کمترین فرصت و دقیق ترین آن برای مبارزه با بی سوادی استفاده کرد. پیامبر اسلامi به عده ای از اسیران مکه که در جنگ بدر به اسارت مسلمین در آمدند، تکلیف نمود تا هر یک از آنها ده کودک مسلمان را خواندن و نوشتن بیاموزد و سپس آزاد گردد. آن حضرت فرموده است: اُطلِبُِ العِلم وَ لَو بِاالصین _{(حجتی، محمد باقر،۱۳۵۸،ص۵۹)} جویای علم باش گرچه در چین سراغ کرده باشی.
خداوند، بشر را آفریده و عقل را برای تفکر در او به ودیعه نهاده تا حق و باطل، خیر و شر و زشت و زیبا را از هم تشخیص دهد و راه خویش را در زندگانی باز یابد و در عین حال از لغزشها و زیان های جهل و نادانی مصون باشد و این هدف جز از راه پرورش عقل و تعلیم علم میسر نخواهد بود.
حضرت علی۸ میفرماید: ای مومن، علم و ادب بهای جان توست، پس در آموختن آن بکوش، چرا که از راه دانش به پروردگارت راه مییابی و با ادب خدمت پروردگارت را نیکو بجا میآوری. _{(جوادی آملی،عبدالله،۱۳۹۰،ص۳۱۲)}
رهبر معظم انقلاب اسلامی می فرماید: امام بزرگوار ما که توانست با آن دست قدرتمند خود، دنیایی را متحول کند، این حرکت عظیم را به برکت علم انجام داد. اگر امام عالم نبود، نمی شد. کار امام که شوخی نبود. بعد از صدر اسلام، اصلاً با هیچ حرکت دیگری قابل مقایسه نیست. چه کسی چنین حرکت عظیمی را انجام داده است؟ اگر این ابعاد را بخواهیم بیان کنیم، خودش یک ساعت طول میکشد. امام، این حرکت عظیم را به برکت علم انجام داد_{.(مقام معظم رهبری،۵/۸/۱۳۶۹،ص۱۱۲)}
امام علی ۸ میفرماید: دانش، میراثی گرانبها و آداب، زینتی دایمی و فکر، آیینه ای است صاف و شفاف._{(نهج البلاغه، حکمت ۵)}
در دستورات دین اسلام آمده که خداوند متعال جویندگان علم را دوست دارد و از نظر اسلام، داناترین مردم کسی است که علم دیگران را به علم خود پیوند دهد و ارجمند ترین مردم دانشمند ترین آنها و کم ارج ترینشان کم دانش ترین آنها بیان گردیده است. همچنین آمده که هر کس راهی به سوی علم بپیماید خداوند متعال راه بهشت را در اختیارش مینهد و ملائکه بال خویش را برای او میگسترانند و موجودات دریا پویندگان علم را دعا میکنند. در تعالیم اسلام از علم به میراث تعبیر شده و دانش، میراثی ارزشمند است برای انسان. علم و دانش از بهترین کمالاتی است که مورد توجه است. همین بس که دانشمندان و علمای دینی وارثان پیامبرانند، چرا که انبیاء از خود درهم و دیناری به ارث نمی گذارند و آنچه از خود باقی میگذارند علمشان است.
علم، مقدمه عبادت و تقوا است. در سوره علق، اولین کلمه اقرأ و آخرین کلمه، سجده و قرب به خدا است. شاید این مهندسی سوره به ما این پیام را بدهد که خواندن و آموزش باید به بندگی خدا ختم شود.
حضرت علی ۸ فرمود: گنجی سودمند تر از علم نباشد، در فراگیری علم بکوشید که فرا گرفتنش حسنه است و مذاکره آن تسبیح، و بحث در آن جهاد، و آموختن آن به دیگران صدقه است. _{(حسینی دشتی، سید مصطفی، ۱۳۷۸،ج۷،ص۴۳۹)}
از علم به عنوان انیس در هنگام وحشت و تنهایی و مایه زینت مسلمین تعبیر شده است. علم و دانش، افراد و اشخاص را به رهبری و پیشوائی میرساند. کسانی که سودشان به مردم رسد و مردم هم از آنان تبعیت و پیروی نمایند عملشان الگوی مردم میگردد و ناتوانان را توان میبخشند. در اثر دانش، مردم خدا را بندگی می کنند و او را بهتر میشناسند و به یکتائیش اعتراف مینمایند. به برکت دانش خانواده ها به هم میپیوندند و به حلال و حرام خویش آگاه میشوند. از سویی دیگر، علم ودانش گمشده مسلمان است که مدام در جستجوی آن است. در خصوص علم همین تعبیر کفایت میکند که علم به پیکری میماند که سر آن فروتنی، چشمش پاکی از حسد، گوشش فهم، زبانش راستی، حافظه اش کنجکاوی و پژوهش، قلبش حسن نیت، عقلش شناخت اسباب و علل هر چیز، دستش رحمت، هدفش سلامتی از هر عیب، پایش دیدار دانشمندان، حکمتش پرهیزگاری، سرانجامش نجات، فایده اش سلامت جاوید، مرکبش وفا، سلاحش نرمش در گفتار، شمشیرش رضا به قضای خدا، کمانش مدارا کردن با مردم، لشکرش بحث با دانشمندان، ثروتش ادب، محصولش اجتناب از گناه و توشه اش نیکوکاری است. در دستورات شارع مقدس اسلام تاکید گردیده که در انتخاب علم بهترین آن را انتخاب نمائید و علم و دانشی دارای ارزش است که منجر به شناخت خداوند متعال گردد.
از کلمه علم و مشتقاتش در قرآن کریم بارها یاد شده است. در موارد متعددی آیاتی پیرامون علم و ارزش آن ذکر گردیده و از جمله می فرماید:
۱٫هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ _{( زمر-۹)}
آیا کسانی که میدانند با کسانی که نمیدانند یکسانند؟! (یعنی هرگز برابر و یکسان نیستند.)
شهادت و گواهی اهل علم نیز در ردیف شهادت خدا و فرشتگانش قرار گرفته است:
۲٫شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِکَهُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ _{(آل عمران، ۱۸)}
خداوند (با ایجاد نظام واحد جهان هستی) گواهی میدهد که معبودی جز او نیست.
۳٫وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِکَهِ _{(بقره۳۱)}
خداوند تمامی حقایق عالم را به آدم آموخت، سپس آن ها را بر فرشتگان عرضه داشت.
خداوند به فرشتگان گفت من برآنم که در زمین جانشینی قرار دهم، فرشتگان به خاطر تزاحمات طبیعی و مادی، پیش بینی میکردند که انسان در زمین فساد و خونریزی کند، ولی خداوند با آموختن همه اسماء و اسرار هستی به آدم، به آنان فهماند که لیاقت انسان برای خلیفه خدا شدن، به خاطر ظرفیت علمی اوست، نه عبادتی که فرشتگان بیشتر داشتند.
۴٫یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ درجات _{( مجادله، ۱۱)}
خداوند مقام افرادی از شما را که ایمان آوردند و افرادی که به آنان علم و دانش داده شد را به درجات فراوانی رفعت میبخشد.
۳-۱-۲- ضرورت فراگیری علم:
پیامبر اسلام در باره اهمیت فراگیری علم می فرماید:
طلب علم فریضه علی کل مسلم الا ان الله یحب بغاه علم؛ دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد. _{(کلینی، ج۱، کتاب فضل العلم، ص ۳۵).}
استاد شهید مطهری اهمیت اسلام نسبت به مسأله علم و علم آموزی را کم نظیر میداند و اهمیت آن را در متن دستورات دین چنین بیان میکند: از قدیمترین زمانی که کتب اسلامی تدوین شده در ردیف سایر دستورهای‏ اسلامی، از قبیل نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، بابی هم تحت عنوان «باب وجوب طلب العلم» باز شده و علم به عنوان یکی از فرایض شناخته شده است. _{( مطهری، ۱۳۷۷، ص۲۵۷)}