۲-۱- مروری بر بکارگیری انرژی خورشیدی از گذشته تا کنون
۲-۱-۱- تاریخچه بکارگیری انرژی خورشیدی
کاربرد انرژی خورشیدی به قرن هفتم قبل از میلاد مسیح باز می گردد. از انرژی خورشیدی برای گرمایش، پخت و پز، روشنائی و روشن نمودن آتش استفاده می کردند. یونانیان و رومیان باستان معماری هایی را برای استفاده از نور و گرمایش انرژی خورشیدی در داخل ساختمان خود داشته اند. در قرن هفتم قبل از میلاد مسیح مردمان باستان از ذره بین برای تمرکز نور خورشید جهت روشن نمودن آتش استفاده می کردند. در قرن سوم قبل از میلاد مسیح رومیان و یونانیان با بهره گرفتن از آینه مشعلهای خود را روشن می نمودند و در قرن دوم پیش از میلاد مسیح ؛ ارشمیدس دانشمند یونانی با بهره گرفتن از بازتابش نور خورشید از سپری برنزی و متمرکز نمودن نور خورشید توانست کشتی های چوبی دشمنان را آتش بزند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۲-۱: به آتش کشیدن کشتی های چوبی به کمک متمرکز نمودن نور خورشید
بیست سال بعد از میلاد مسیح مردمان چین از آینه برای روشن نمودن مشعلهای خود استفاده کردندو در فواصل قرن یک تا چهارم میلادی رومیان حمامهای خانه های خود را به گونه ای طراحی نمودند که از نور خورشید برای گرم شدن آب بهره ببرند. در قرن سیزدهم میلادی اجداد پوئبلو در آمریکای شمالی خانه های صخره ای خود را رو به جنوب ساختند تا از گرمای خورشید در زمستان بیشتر بهره ببرند.
به همین ترتیب کاربرد انرژی خورشیدی ادامه یافت تا در سال ۱۷۶۷ میلادی دانشمندی سوئیسی اولین کلکتور خورشیدی را ساخت و در سال ۱۸۳۹ میلادی ادموند بکرل دانشمند فرانسوی اثر فتوولتائیک را کشف نمود. او هنگام کار با پیل الکترولیز که با دو الکترود فلزی در محلول الکترولیت خود بود به این نتیجه رسید که وقتی در معرض نور خورشید قرار می گیرد میزان تولید برق افزایش می یابد . در سال ۱۸۶۰ میلادی ریاضیدان فرانسوی August Mouchet کار بر روی موتور بخار خورشیدی را آغاز کرد. بعد از ۲۰ سال او و دستیارش Abel Pifre موتورهایی را ساختند که نمونه های مدرن آن در حال حاضر در کلکتورهای سهموی خطی استفاده می گردد. تحقیقات ادامه پیدا کرد تا در سال ۱۸۷۳ میلادی Willoughby Smith قابلیت هدایت نور سلنیوم را کشف نمود و William Grylls Adams و Richard Evans Day کشف کردند که وقتی سلنیوم در مقابل نور خورشید قرار می گیرد برق تولید می کند. اکتشافات ادامه پیدا کرد تا در سال ۱۸۹۱ میلادی اولین آب گرمکن خورشیدی توسط کلارنس آمریکایی ثبت اختراع گردید و در سال ۱۹۰۸ میلادی ویلیام جی بیلی یک کلکتور با سیم پیچ مسی و یک جعبه عایق ساخت که این طرح تقریبا شبیه همان طرحی است که امروزه برای کلکتورهای خورشیدی استفاده می شود.
حال نوبت به بهره گیری از این اکتشافات بود که برای اولین بار از سال‌ ۱۹۴۰ به بعد استفاده از انرژی خورشیدی در تولید آب گرم مصرفی و گرمایش ساختمان‌ها در کشورهای آمریکا، روسیه (تاشکند و عشق‌آباد)، استرالیا و سایر کشورهای جهان، رو به توسعه گذاشت. در این زمان، ۸۰% خانه‌های جدیدی که در میامی طی سال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۴۱ ساخته شد، سیستم‌های خورشیدی داشت. شاید حدود ۶۰۰۰۰ آبگرمکن خورشیدی طی این دوره، تنها در این ناحیه فروخته شد. همچنین، آزمایش‌هایی در زمینه به کارگیری انرژی خورشیدی برای گرم کردن خانه‌ها به وسیله مؤسسه فناوری ماساچوست در کلرادو صورت گرفت. در سال ۱۹۴۶ در هندوستان، کوره‌هایی ساخته شد که با انرژی خورشیدی کار می‌کردند و در اواسط دهه ۱۹۵۰ میلادی اولین ساختمان اداری تجاری در جهان که با آبگرمکن خورشیدی کار می کرد طراحی شدو در سال ۱۹۶۳ میلادی ژاپن یک پنل ۲۴ واتی را بر روی یک فانوس دریایی نصب نمود. همچنین همچنین سال ۱۹۶۴ میلادی یک رخداد تاریخی صورت پذیرفت و ناسا اولین ماهواره ای که با سلولهای فتوولتائیک به ظرفیت ۴۷۰ وات تغذیه می گردید توسط سفینه فضایی به فضا پرتاب نمود و همچنین مرکز تحقیقات لوئیس ناسا برای اولین بار شروع به نصب ۸۳ سیستم فتوولتائیک در سرتاسر جهان نمود که برای روشنائی درمانگاهها، پمپاژ آب و تلویزیون کلاس ها و موارد دیگر به کار می رفت.
طراحی های عظیم در راستای استفاده از انرژی تجدیدپذیر خورشید ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال ۲۰۰۲ میلادی بزرگترین سیستم خورشیدی پشت بامی در کالیفرنیا نصب گردید و در اواخر سال ۲۰۰۸ میلادی بزرگترین پارک خورشیدی در آلمان بوسیله سیستمهای تین فیلم راه اندازی گردید.
۲-۱-۲- استفاده کنونی از انرژی خورشیدی در جهان
با توجه به آمار جهانی انرژی خورشیدی در راستای سیستم های فتوولتائیک ،حدود ۳۰ گیگاوات از ظرفیت فتوولتائیک جدید در سراسر جهان در سال ۲۰۱۱ عملیاتی شده است و با افزایش ۷۴ درصدی در کل دنیا به میزان ۷۰ گیگاوات رسیده است. نصب و راه اندازی واقعی در طول سال ۲۰۱۱ نزدیک به ۲۵ گیگاوات بوده است چراکه بعضی از ظرفیتهای متصل شده به شبکه در سال ۲۰۱۰ نصب شده بوده اند. ظرفیت عملیاتی سیستمهای فتوولتائیک در آخر سال ۲۰۱۱ در حدود ۱۰ برابر میزان کل نصب شده جهانی در ۵ سال قبل بوده است و بدین وسیله به طور متوسط نرخ رشد سالانه ۵۸ درصدی را در بازه زمانی ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ به ارمغان آورده است.
گرمایش خورشیدی آب نیز سهم عمده­ای در دستیابی به هدف کاهش انتشار CO₂ را دارا بوده است. برای این منظور، هدف کوتاه مدت اتحادیه اروپا دستیابی به ۱۵ میلیون متر مربع جمع­کننده تا سال ۲۰۰۴ بوده است. وضعیت فعلی بازار وآمارها نشان می­دهدکه روشن­ترین راهبرد توسعه بازارحرارتی خورشیدی، بکارگیری آبگرمکن های خورشیدی در خانه­های ویلایی و سیستم­های اشتراکی (جمعی) گرمایش آب در کل کشورهای اتحادیه اروپاست. هدف بلند مدت اتحادیه اروپا دستیابی به ۱۰۰ میلیون مترمربع سطح جمع­کننده تا سال ۲۰۱۰ است.
۲-۱-۳- کاربرد انرژی خورشیدی در ایران
خوشبختانه در چند سال اخیر فعالیت در زمینه انرژی خورشیدی در ایران گسترش چشمگیری داشته است. در چند مرکز، از جمله مرکز تحقیقات و کاربرد انرژی­های نو و مرکز پژوهش­های خواص و کابرد مواد و نیرو و چند دانشگاه و همچنین در تعدادی مراکز تولیدی فعالیت در زمینه انرژی خورشیدی در جریان است. اولین سمینار انرژی­های نو در ایران در اردیبهشت ۱۳۶۰ تشکیل شد و تعداد ۲۰ مقاله در این سمینار ارائه شد. در دومین سمینار انرژی­های نو در تیر ۱۳۶۲ تعداد ۱۷ مقاله در زمینه انرژی خورشیدی ارائه شد.
کشور ایران نیز در نواحی پرتابش واقع است و مطالعات نشان می دهد که استفاده از تجهیزات خورشیدی در ایران مناسب بوده و میتواند بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین نماید. ایران کشوری است که بین عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۵/۳۹ درجه شمالی قرار گرفته است و با وجود حدود ۳۰۰ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش ۵/۵ – ۵/۴ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز ، یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است.
شکل ۲-۲: پتانسیل تابش و نقشه تابش خورشید در ایران
مقدار کل تابش به وسیله زاویه تابش تعیین می شود. در نتیجه جنوب ایران به دلیل زاویه عمودی تر مقدار انرژی بیشتری نسبت به شمال دارد. یکی دیگر از دلایل افزایش شدت تابش از شمال به طرف جنوب ابرناکی آسمان است که مقداری از تابش را بر می گرداند. سواحل دریای خزر به علت کمی ساعات آفتابی و ارتفاع کم حداقل انرژی تابشی را دارد. تمام مناطق آذربایجان، بخشی از کردستان و قسمتهای از شمال شرقی انرژی کمی دریافت می کند، مناطق با تابش زیاد شامل دامنه های جنوبی البرز، ارتفاعات خراسان، زاگرس میانی، جلگه و سواحل جنوب و نیز مناطق با تابشی خیلی زیاد شامل زاگرس جنوبی، دشت لوت، چاله جازموریان و ارتفاعات بشاگرد می‌باشد.
۲-۱-۴- فعالیتهای اجرا شده و در حال اجرا در حوزه انرژی خورشیدی در ایران
احداث نیروگاه حرارتی خورشیدی سهموی خطی شیراز به ظرفیت ۲۵۰ کیلووات تا مرحله تولید بخار و انجام تحقیقات در زمینه فناوری ساخت و تست قالب مربوط به آینه کلکتور.
شروع این پروژه در سال ۱۳۷۹ بوده و در سال ۱۳۸۷ نیز فاز بخار آن تکمیل شده است. نیروگاه خورشیدی شیراز از ۴۸ عدد کلکتور سهموی در ۸ ردیف ۶ تایی تشکیل شده است که در راستای شمال- جنوب نصب گردیده است. طول هر کلکتور ۲۵ متر و دهانه آن ۴/۳ متر میباشد بر روی هر کلکتور ۶ عدد لوله جاذب استوانه ای شکل با پوشش کرم سیاه یا سرمت میباشد که بوسیله شیشه های پیرکس پوشانده شده است. این لوله ها در طول خط کانونی کلکتور قرار میگیرد.کل مجموعه بر روی سازه های نگهدارنده نصب شده است و توسط سیستم های ردیابی با سیستم کنترلی خورشید را در طول روز تعقیب میکند.
انرژی حرارتی پرتو های خورشید توسط لوله های گیرنده جذب شده و به سیال انتقال حرارت که روغن میباشد منتقل میشود . سیال تا ۲۶۵ درجه سانتیگراد گرم میشود و سپس روغن داغ وارد مبدلهای حرارتی شده و پس از عبوراز مبدل، آب را به بخار سوپر هیت تبدیل میکند و بخار حاصل وارد ماشین بخار شده و توسط ژنراتور برق تولید میشود .نیروگاه خورشیدی شیراز شامل ۴۸ عدد کلکتور ، ۴۹۹۲ عدد آینه نصب شده بر روی کلکتور ها ، ۲۸۸ عدد لوله گیرنده میباشد.همچنین هر آینه تعداد ۴ عدد پایه سرامیکی و هر کلکتور ۴۱۶ عدد پایه سرامیکی دارد. مجموع تعداد پایه سرامیکی کل نیروگاه ۱۹۹۶۸ عدد می باشد .
برقرسانی فتوولتائیک به روستاها (برقرسانی به ۳۵۸ خانوار روستایی) جمعاً به ظرفیت۳۸۶ کیلووات
طرح برقرسانی روستایی در سال ۱۳۸۵ ابتدا از استان قزوین آغاز و سپس دراستانهای گیلان ، زنجان ، بوشهر ، یزد و کردستان اجراءگردید .در این پروژه مجموعاً نصب ۵۸ سیستم فتوولتائیک جهت برق رسانی به روستاهای فاقد برق و به صورت پایلوت با موفقیت انجام شده است . تنوع توانهای ۷۰۰ وات و ۵/۱ کیلووات به جهت تست شرایط مختلف در سیستم های پایلوت ، تجربه های مفیدی را در بر داشته است که از جمله مهمترین آنها استفاده بهینه از این سیستمها میباشد بطوریکه مشاهده میگردد این سیستمها قابلیت استفاده در سراسر ایران را دارد ، چنانچه فرهنگ مدیریت بر مصرف و نگهداری این سیستمها وجود داشته باشد. در همین راستا پروژه برقرسانی به ۶۳۴ خانوار روستایی نیز در سال ۱۳۸۷ تعریف گردیده و تاکنون در دست اجرا می باشد.
طراحی ،نصب و راه اندازی نیروگاه فتوولتائیک با ظرفیت اسمی ۹۷ کیلووات در منطقه سرکویر سمنان
این پروژه در سال ۱۳۷۳ آغاز و در سال ۱۳۷۴ توسط سازمان انرژی اتمی ایران به پایان رسید . و در سال ۱۳۸۳ بعد از مصوبه تجمیع به وزارت نیرو منتقل گردید.نیروگاه فتوولتائیک سمنان شامل: ۲ باب ساختمان ( هر کدام حدود ۹۰ متر مربع زیر بنا که یک دستگاه آن اداری و دستگاه دیگر سالن تولید نیروگاه می باشد)، یک ساختمان منبع آب به همراه چاه آبیاری کشاورزی، حدود ۴۵۰ پانل ۵۳ وات ژاپنی و ۱۵۵۰ پانل ایرانی۴۵ وات، ۲۲۰ عدد باطری ۲ ولت ۴۹۰ آمپر ساعت ، ۶ دستگاه اینورتر ایرانی و ۶ دستگاه اینورتر خارجی ساخت شرکت SMA آلمان. این نیروگاه از طریق تابلوی تولید اصلی نیروگاه و خط زمینی به یک دستگاه ترانس و خط هوایی ۲۰ کیلوولت متصل شده است. دستاورد اصلی این پروژه تأمین بخشی از نیاز انرژی الکتریکی کشور از طریق سیستم های PV و تزریق برق تولیدی این سیستم ها به شبکه می باشد.
طراحی، نصب و راه اندازی نیروگاه فتوولتائیک با ظرفیت اسمی ۳۰ کیلووات متصل به شبکه در طالقان
سیستم فتولتائیک ۳۰ کیلووات متصل به شبکه در سایت طالقان در دامنه البرز جنوبی واقع می باشد. طول جغرافیایی محل نیروگاه ۵۰ درجه و ۳۴ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۱۱ دقیقه می باشد، ظرفیت نصب شده ۴۰ کیلووات و قابلیت افزایش تا ۱۰۰ کیلووات را دارا می باشد این نیروگاه در سال ۱۳۸۱ به بهره برداری رسیده و عمر مفید آن ۲۵ سال تخمین زده می شود. هدف از اجرای این پروژه تولید انرژی الکتریکی و تزریق آن به شبکه سراسری و تأمین بخشی از نیاز کشور می باشد.
طراحی ، نصب و راه اندازی نیروگاه فتوولتائیک با ظرفیت اسمی ۵ کیلووات در منطقه دربید یزد
این پروژه توسط سازمان انرژی اتمی ایران اجراء گردیده و در سال ۱۳۸۳ به وزارت نیرومنتقل گردیده است. این نیروگاه شامل: ۲ باب ساختمان( هر کدام حدود ۹۰ متر مربع که یک دستگاه آن اداری و دستگاه دیگر سالن تولید نیروگاه می باشد)، یک ساختمان منبع آب به همراه چاه آبیاری کشاورزی، حدود ۴۵۰ پانل ۵۳ وات ژاپنی و ۱۵۵۰ پانل ایرانی۴۵ وات، ۲۲۰ عدد باطری ۲ ولت ۴۹۰ آمپر ساعت ، ۶ دستگاه اینورتر ایرانی و ۶ دستگاه اینورتر خارجی ساخت شرکت SMA آلمان. این نیروگاه از طریق تابلوی تولید اصلی نیروگاه و خط زمینی به یک دستگاه ترانس و خط هوایی ۲۰ کیلوولت متصل شده است. این نیروگاه در ۱۲۰ کیلوومتری جنوب دامغان مجاور دو روستای حسینان و معلمان واقع شده است. ظرفیت نصب شده آن ۹۷ کیلووات می باشد و به منظور تزریق برق تولیدی به شبکه فشار ضعیف روستا برای جبران کاهش ولتاژ و توان شبکه و تأمین بخشی از نیاز انرژی الکتریکی کشور از طریق سیستم های PV . تزریق برق تولیدی این سیستم ها به شبکه احداث گردیده است.
سیستم فتوولتایی روشنایی تونل ـ تونل­های جاده چالوس، با ۴۴۰۰ پانل و خروجی KW200
تامین انرژی الکتریکی لازم برای پاسگاه­های مرزی مربوط به وزارت کشور
روشنایی برق فتوولتایی کرج ـ با سه پانل ـ و لامپ W70 از نوع NaHP و باتری AH120 و خروجی W135
پمپ خورشیدی کرج برای کشاورزی با ۸۴ پانل و حجم ذخیره آب day/³m50 و خروجی KW5/3 (مرکز تحقیقات و آموزش مدیریت واقع در مهرشهر کرج)
برق فتوولتایی چراغ­های روشنایی پارک پردیسان
تجهیز موزه نیرو با سیستم­های انرژی­های تجدیدپذیر (فتوولتایی)، ۱۳۷۸
مطالعه انواع فن اوریهای آب شیرین کن خورشیدی
هدف از اجرای این پروژه تحقیقاتی که در سال ۱۳۸۷ آغاز گردید، بررسی و شناخت استانداردهای مربوط به آب آشامیدنی ، بررسی و شناخت انواع سیستمهای آب شیرین کن ها و بررسی استانداردهای مربوطه از دیدگاه فنی ، اقتصادی و زیست محیطی و بررسی و شناخت انواع آب شیرین کن های خورشیدی و معرفی انواع مناسب آن برای مناطق مختلف اقلیمی کشور میباشد. همچنین ارزیابی اقتصادی نیز در خصوص آب شیرین کن های انتخابی صورت خواهد گرفت.
طرح آب شیرین­کن و حمام خورشیدی در روستای بابا چشمه از توابع اسفراین.
ارزیابی رفتار مصرف کنندگان سیستم های انرژی خورشیدی(آبگرمکن و اجاق) در منطقه جنگلی آرمرده
بررسی تجارب جهانی در زمینه استفاده از سیستم های آبگرمکن و اجاق خورشیدی، تحقیق و مکانیابی جهت انتخاب یک روستای مناسب در کشور، مطالعه وبررسی میزان تابش در منطقه انتخابی و تعیین عوامل موثر بر عملکرد سیستم های خورشیدی(آب گرمکن و اجاق خورشیدی)، بررسی الگوی مصرف انرژی ساکنان روستای انتخابی، راه اندازی و بهره برداری از سیستم های خورشیدی، تدوین دستورالعملهای استفاده از سیستم های خورشیدی و آموزش مصرف کنندگان، ایجاد مکانیزم مناسب جهت پردازش اطلاعات میدانی و جمع آوری اطلاعات از مصرف کنندگان و تحلیل نتایج و مقایسه آن با نتایج مورد انتظار، ارزیابی و تحلیل رفتار مصرف کنندگان از جمله فعالیتهایی است که در این پروژه انجام گردیده است.
آبگرمکن خورشیدی برای مدارس و ساختمان­های عمومی با ظرفیت lit/day.Modular150 و جمع­کننده با مساحت سطحی ^۲m2 از نوع اکسیدآندی سیاه و لوله مسی یک اینچی برای لوله­های چند راهه (چند شاخه) و لوله مسی ۵/۰ اینچی برای لوله­های بالا برنده.
تأمین آبگرم مصرفی شهرهای زابل و زهک در استان سیستان با بهره گرفتن از سیستم­های خورشیدی با ۱۵ جمع­کننده به مساحت ۲m30 و حجم منبع ذخیره، همراه با مبدل حرارتی lit1200 و پمپ به قدرت W110 و منبع انبساط به حجم lit150.
تأمین آبگرم مصرفی برای مصلی شهرستان زهک در ۳۰ کیلومتری زابل که شامل ۱۰ جمع­کننده موازی و سری است، برای تامین آبگرم و روشنایی و گرمایش و سرمایش کلیه مسجدها و نمازخانه­ها و استراحتگاه­های بین شهری
۲-۲- انواع سیستم های آبگرمکن خورشیدی
۲-۲-۱- آبگرمکن خورشیدی جابجایی طبیعی (ترموسیفون)
آب‌گرم‌کن خورشیدی دستگاهی است که با جذب انرژی خورشیدی آب مورد نیاز را گرم می‌کند. استفاده از انرژی خورشیدی جهت گرم نمودن آب به جهت رایگان بودن این منبع عظیم انرژی، از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه می‌باشد. سیستم‌های آبگرمکن خورشیدی دارای تقسیم بندی‌های مختلفی می‌باشند.
سیستم آبگرمکن خورشیدی جابجایی طبیعی و یا ترموسیفون از کلکتور خورشیدی، مخزن دو جداره، المنت برقی، لوله و شیر آلات و سازه نگهدارنده تشکیل شده است. این سیستم که متداولترین و ساده­ترین سیستم آبگرمکن خورشیدی می باشد بر همرفت طبیعی آب گرم متکی است. این سیستم شامل دو سیکل باز و بسته می باشد، در سیکل بسته محلول آب و ضدیخ، درون کلکتور و جداره خارجی مخزن در گردش می باشد در اثر تابش نور خورشید به صفحات جاذب کلکتورها و جذب انرژی گرمایی توسط این صفحات سیال موجود در کلکتورها در اثر خاصیت رسانایی گرم می شود. در اثر وجود اختلاف دما چگالی بین ابتدا و انتهای رایزر متفاوت است. این پدیده باعث بوجود آمدن خاصیت ترموسیفون در رایزر می شود و بنا به این خاصیت سیال گرم به بالا حرکت کرده و به منبع ذخیره وارد می گردد و سپس این گرما از جداره خارجی مخزن به آب گرم مصرفی انتقال می یابد.در استفاده از آبگرمکن­های ترموسیفونی اقدام­های احتیاطی لازم است، زیرا با وجود بالا بردن سطح مخزن ذخیره، امکان جریان معکوس سیال از مخزن به جمع­کننده در شب­های سرد هست.
در سیکل باز آب سرد تغذیه­کننده از قسمت پایین به مخزن ذخیره هدایت می­ شود و آبگرم مصرفی نیز از بالاترین نقطه مخزن به طرف مصرف می­رود. به علت بسته بودن سیستم و برای جلوگیری از خطر انبساط حرارتی سیال، وجود یک مخزن انبساط باز و یا بسته مجهز به شیر اطمینان ضروری است.
شکل ۲-۳: آب گرمکن خورشیدی ترموسیفونی
۲-۲-۲- آبرگرمکن خورشیدی جابجایی اجباری (پمپی)
برای توصیف این مدل از آبگرمکن خورشیدی ابتدا به توصیف هرکدام از قسمت های تشکیل دهنده این سیستم می پردازیم.
۱- کلکتور خورشیدی نوع خاصی از مبدل حرارتی است که در شکل ۲-۴ انواع مختلف کلکتورهای مسطح خوشیدی نمایش داده شده است که در این تحقیق بیشتر مد نظر می باشد که به تشربح آن می پردازیم. کلکتور خورشیدی انرژی تابشی خورشید را به گرما تبدیل می­ کند. کلکتور خورشیدی از چندین لحاظ با مبدل­های حرارتی متداول تفاوت می­ کند. مبدل­های حرارتی معمولاً تبادل مایع با مایع را انجام می­ دهند که این تبادل با نرخ انتقال حرارت بالایی انجام می­پذیرد که در آن تابش عامل غیر مهمی است. در کلکتور خورشیدی، انرژی تبادل شده از منبع با فاصله زیاد به صورت انرژی تابشی به سیال منتقل می­ شود.

پژوهشها نشان میدهند رفتار شهروندی سازمانی متغیری «وابسته به زمینه» است( ارگان، ۱۹۸۸). بنابراین میتوان از این متغیر در سازمانهای گوناگون، انتظارهای متفاوتی داشت. سه تفاوت عمده به شرح ذیل میباشد:

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف- هماهنگی بالایی میان اهداف فردی معلمان با اهداف مدرسه وجود دارد؛ هدف معلمان و هدف مدرسه، افزایش و بهبود مستمر یادگیری در دانشآموزان است. این هماهنگی رفتار شهروندی سازمانی بالایی را در معلمان تضمین میکند(دیپائولا و شانن موران^[۹۳]، ۲۰۰۱). زیرا افرادی که احساس میکنند اهداف آنان به اهداف سازمان نزدیک است، برای تحقق آن اشتیاق بیشتری دارند؛ اما ممکن است این هماهنگی در سازمان های دیگر کمتر بوده و یا حتی وجود نداشته باشد.
ب – تمییز میان رفتار شهروندی سازمانی و رفتارهای رسمی معلمان مشکل است؛ تدریس فعالیت حرفهای بدون مرز است و به راحتی نمیتوان مرزهای وظیفه و فراتر از وظیفه را در آن تعیین کرد. بنابراین پاسخ به این سؤال که کدام رفتار در قلمرو رفتار شهروندی سازمانی و کدام یک در حیطه وظایف رسمی معلمان واقع میشود، مشکل خواهد بود( اپلاتکا، ۲۰۰۶) بالتّبع این مشکل در سازمانهای دیگر کمتر است.
ج – رفتار شهروندی سازمانی معلمان احساسی تر، درونی تر و اخلاقی تر است؛ تعهد معلمان به دانشآموزان تعهدی احساسی، درونی و اخلاقی به شمار میآید. معلمان خوب نسبت به تدریس و یادگیری دانشآموزان بسیار دلواپس هستند( اپلاتکا^[۹۴]، ۲۰۰۶). این ویژگیها رفتار شهروندی سازمانی آنها را احساسیتر، درونیتر و اخلاقیتر از کارکنان سازمانهای غیرآموزشی میکند( زین آبادی و همکاران، ۱۳۸۷).
۲- ۱۳- پیشینه تحقیقات
۲- ۱۳-۱- پیشینه تحقیقات داخلی
سید حسین موسوی و همکاران(۱۳۹۰)، پژوهشی با موضوع« بررسی رابطه هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان شهرستان زنجان» انجام دادند. یافته های پژوهش نشان داد که بین هوش معنوی کل با رفتار شهروندی سازمانی کلی معلمان همبستگی مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین مؤلفه های هوش معنوی(تفکر انتقادی، آگاهی متعالی، معناسازی شخصی، گسترش خودآگاهی) میتوانند مؤلفه نوع دوستی و وظیفهشناسی معلمان را تبیین، و مؤلفه های تفکر انتقادی وجودی، آگاهی متعالی و معناسازی شخصی میتوانند مؤلفه احترام و رفتار شهروندی سازمانی کلی معلمان را پیش بینی کنند. مؤلفه های پیشبین معناسازی شخصی و آگاهی متعالی، مؤلفه بردباری و مؤلفه های پیشبین گسترش خودآگاهی و تفکر انتقادی وجودی میتوانند آداب اجتماعی معلمان را تبیین نمایند( موسوی و همکاران، ۱۳۹۰).
تحقیقی با عنوان« بررسی تاثیر معنویت محیط کاری بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج گانه شهر تبریز» توسط جعفر بیکزاده و همکاران انجام یافته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان دهنده تایید سه فرضیه اصلی و هفت فرضیه فرعی و رد هشت فرضیه فرعی میباشد. این امر بیانگر آن است که معنویت محیط کاری هم در سطح فردی و هم در سطح گروهی و هم در سطح سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج گانه شهر تبریز تأثیر دارد. از طرف دیگر، معنویت در سطح فردی بر بعد رفتار مدنی رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج گانه شهر تبریز مؤثر است. و در سطح گروهی بر بعد نوع دوستی، وجدان، ادب و نزاکت و رفتار مدنی رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج گانه شهر تبریز مؤثر است. در سطح سازمانی نیز بر بعد ادب و نزاکت و رفتار مدنی رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج گانه شهر تبریز مؤثر است( جعفر بیک زاده و همکاران،۱۳۹۰).
در شرکت سهامی بیمه ایران« رابطه رفتار شهروندی عمومی و معنویت با رفتار شهروندی سازمانی» بررسی گردیده است. این تحقیق نشان میدهد که رفتار شهروندی عمومی و معنویت هر دو در مجموع با گرایشهای شغلی و ابعاد رفتار شهروندی سازمانی رابطه مستقیم دارند. با وجود تفاوت چشمگیر و بعضاً عجیب در جزئیات روابط مورد مطالعه، نکته مهم و متمایز این تحقیق همانا تأثیر افزونتر معنویت بر رفتارهای شهروندی سازمانی است که با توجه به بلوغ بیشتر این مفهوم نسبت به رفتارهای شهروندی عمومی در جامعه مورد مطالعه چندان دور از انتظار نبود( احمدی و همکاران، ۱۳۹۰).
اعتباریان و همکارانش تحقیقی با موضوع« رابطه بین درک کارکنان از معنویت در محیط کار، هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی» انجام دادند. این تحقیق نشان میدهد که سه مؤلفه معنویت در محیطکار، هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی، دارای ارتباط متقابل و دو سویه باهم هستند. به عبارت دیگر افزایش معنویت در محیط کار باعث افزایش هوش معنوی و نیز بروز رفتار شهروندی سازمانی توسط کارکنان سازمان خواهد شد. علاوه بر این بروز رفتار شهروندی سازمانی در بین کارکنان یک سازمان، باعث افزایش معنویت در محیط کار آن سازمان و نیز افزایش هوش معنوی در کارکنان آن سازمان خواهد شد( اعتباریان و همکارانش، ۱۳۹۰).
نتایج تحقیق« معنویت در محیط کار و نقش آن در بهبود رفتار شهروندی سازمانی»، گویای وجود رابطه معنادار بین معنویت در محیط کار و رفتار شهروندی سازمانی است. و نتایج آزمون نشان میدهد که معنویت در محیط کاری، بر روی ابعاد نوع دوستی و جوانمردی از رفتارهای شهروندی سازمانی بیشترین تأثیر را میگذارد( فرهنگی و همکاران، ۱۳۸۵).
در تحقیقی که با موضوع« رابطه هوش معنوی و تعهد سازمانی در مدیران پرستار بیمارستانهای نظامی» صورت گرفت، نتایج مطالعه نشان داد که ۷/۸۲ درصد مدیران پرستار از هوش معنوی بالا، و ۲/۹۶ درصد مدیران پرستار از تعهد سازمانی متوسطی برخوردار بودند. آزمون همبستگی بین ابعاد هوش معنوی (تجارب معنوی و بخشش) و تعهد سازمانی ارتباط معنیداری را نشان داد( پرنده و همکاران،۱۳۹۰).
پروین صمدی(۱۳۸۵)، در پژوهشی تحت عنوان« هوش معنوی» نشان داد که پرورش معنویت میتواند دانشآموزان را در توجه به تجربه های معنوی خود و به کارگیری آن در حل مسائل و درک ارزش و معنای زندگی یاری دهد( صمدی، ۱۳۸۵).
در پژوهش« هوش پیش بینی کننده رهبری تحول آفرین: بررسی روابط میان هوش معنوی، هوش عاطفی و رهبری تحول آفرین» به این نتیجه رسیدند که هوش معنوی و چهار بعد آن( آگاهی، اعتماد، کلنگری و تجارب معنوی) بر روی رهبری تحول آفرین اثرگذار هستند. و تنها بعد پنجم هوش معنوی( آرامش)، رابطه معناداری با رهبری تحول آفرین نشان نمیدهد. نتایج این تحقیق نشان میدهد که هم هوش معنوی و هم هوش عاطفی اثر معنیدار و قابل ملاحظهای بر رهبری تحول آفرین دارد( فرهنگی و همکاران، ۱۳۸۸).
یافته های تحقیق« رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان دانشگاه» نشان داد که مؤلفه های هوش هیجانی، (۱۷ درصد) و مؤلفه های هوش معنوی(۳۱ درصد) تغییرات مربوط به استرس شغلی کارکنان دانشگاه را تبیین میکنند. بر مبنای نتایج این پژوهش میتوان گفت؛ هوش معنوی بیشتر از هوش هیجانی میتواند پیش بینی کننده مناسبی برای استرس شغلی باشند( باعزت و همکاران، ۱۳۹۱).
طرح تحقیقاتی با عنوان« رابطه ارتباط فرافردی( بعد معنوی کارکنان) و رفتار شهروندی سازمانی»، مطالعه موردی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران توسط وارث و همکارانش انجام شده است. نتایج به دست آمده حکایت از آن دارد که از چهار نوع ارتباط فرافردی به غیر از نوع ارتباط همه خدایی، بین ارتباط همه در خدایی، ارتباط از نوع کارگزار خدا و ارتباط از نوع تعامل با خدا و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنادار وجود دارد ( وارث و همکارانش، ۱۳۹۰).
تحقیقی با موضوع« پیش بینی کیفیت زندگی معلمان زن براساس متغیرهای هوش هیجانی و هوش معنوی» نشان داد که اکثریت مؤلفه های هوش هیجانی رابطه مستقیم و معناداری با زیر مقیاسهای کیفیت زندگی دارند. از طرف دیگر روابط مستقیم و معناداری میان بعضی مؤلفه های هوش معنوی و زیر مقیاسهای کیفیت زندگی مشاهده شد. همچنین تحلیل داده ها نشان داد که بعضی مؤلفه های هوش هیجانی و هوش معنوی به صورت معناداری کیفیت زندگی را پیش بینی میکنند(حسینیان و همکارانش، ۱۳۹۰).
پژوهشی با عنوان« رابطه بین مؤلفه های هوش هیجانی و ابعاد رفتار شهروندی سازمانی دبیران مدارس متوسطه شهر اصفهان» صورت پذیرفته است. نتایج آن نشان داد که از بین مؤلفه های هوش هیجانی، خودآگاهی، خودانگیزی، همدلی و مهارتهای اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی دبیران رابطه مستقیم دارند. بین نظرات دبیران در مورد هوش هیجانی و رفتار شهروندی سازمانی با توجه به سن، جنس، سابقه خدمت و مدرک تحصیلی تفاوت معناداری مشاهده نشد، جز اینکه دبیران با سابقه خدمت بیش از بیست سال هوش هیجانی خود را بیشتر برآورد کردند( کریمی و همکاران ،۱۳۹۰).
پژوهش« نقش اخلاق کاری در ارتقای رفتار شهروندی سازمانی» انجام یافته است. یافته های این تحقیق میتواند به بهترین وجه در خصوص ارتقای مشخصه های رفتار شهروندی با بهره گرفتن از تقویت اخلاق مورد استفاده قرار گیرد. بدین منظور لازم است فرایند ویژهای برای لحاظ نمودن اخلاقگرایی در نظام استخدام مدنظر قرار گرفته و متقاضیان از حیث اخلاقمند بودن نیز در کنار سایر شرایط عمومی و اختصاصی بررسی شود( زنجیرچی و همکارانش، ۱۳۹۰).
نتایج پژوهش« رابطه ادراک سیاست سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در دانشگاههای دولتی شهر تهران: تبیین نقش تعدیلگر معنویت سازمانی» نشان میدهد که معنویت سازمانی رابطه معکوس بین ادراک سیاست سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی را به طور معنیداری تعدیل میکند( هادوینژاد و همکارش، ۱۳۹۰).
پژوهشی با عنوان« بررسی رابطه رفتار شهروندی سازمانی استادان با عملکرد آموزشی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب» صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان میدهد رابطه بین مؤلفه های رفتار شهروندی سازمانی استادان با عملکرد آموزشی معنیدار است که بیشترین ارتباط بین شکیبایی و عملکرد آموزشی و کمترین رابطه بین مشارکت و عملکرد آموزشی میباشد( دانش فرد و همکارش، ۱۳۹۱).
۲-۱۳-۲- پیشینه تحقیقات خارجی
در پژوهشی که تحت عنوان« استفاده علمی از هوش معنوی در محل کار» صورت گرفت، نتایج نشان داد که مدیران با هوش معنوی بالا میتوانند روش متفاوتی برای اداره کردن افراد و هدایت آنها اتخاذ کنند (جورج^[۹۵]، ۲۰۰۶).
در تحقیقی که توسط هارمر( ۲۰۰۸) با عنوان« رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی و معنوی رابطهشان چیست؟» که بر روی شصت کارمند سازمانهای دولتی استرالیا انجام پذیرفت، بین متغیر هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری گزارش شد( هارمر^[۹۶]، ۲۰۰۸، به نقل از موسوی و همکاران، ۱۳۹۰).
نتایج پژوهش گارسیا و زامور(۲۰۰۳) نشان داد که هوش معنوی و تجربه معنوی عمیق کارکنان سازمان، شغل و کار آنان را معنادار میکند و مسولیتپذیری شخصی آنان را نسبت به حرفه کاریشان بالا میبرد (گارسیا و زامور^[۹۷]، ۲۰۰۳).
کریست و همکاران^[۹۸] (۲۰۰۳) در بررسی عوامل موثر بر رفتار شهروندی سازمانی معلمان گزارش کردند که احساس یگانگی و یکپارچگی با شغل معلمان و مدرسه و پی بردن به چرایی شغل خود با رفتار شهروندی سازمانی بالای معلمان رابطه معنادار و مستقیم دارند( هارمر^[۹۹]، ۲۰۰۸).
پژوهش گستردهای در ارتباط میان فردگرایی و جمعگرایی با رفتار شهروندی سازمانی در بین دانشجویان مدیریت دولتی و علوم اجتماعی کشور هلند انجام یافته است. این پژوهش بیان میکند که گرایشهای جمع گرایانه، ارتباط مستقیمی با رفتار شهروندی سازمانی دارد، به نحوی که هرچه میزان این خصوصیت در افراد بالاتر باشد، میتوان رفتار شهروندی بهتری را انتظار داشت( لوک^[۱۰۰]، ۲۰۰۵).
پژوهشی رابطه میان شخصیت و رفتار شهروندی سازمانی را در بین ۱۶۴ کارمند بخش خدمات بررسی نموده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان میدهد دیانت و پایداری روانی، دو متغیر بسیار تاثیر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی است، به گونهای که هرچه میزان دیانت و پایداری روانی کارکنان بالاتر باشد، رفتار شهروندی کارکنان بیشتر مشاهده میشود( ابوالانیان^[۱۰۱]، ۲۰۰۷).
تحقیقی با موضوع« رابطه بین ادراک عدالت رویهای بر رفتار شهروندی سازمانی» را انجام دادند. نتیجه تحقیق، حاکی از تأثیر ادراک عدالت رویهای بر رفتار شهروندی سازمانی بود( والومبوا و همکارانش^[۱۰۲]، ۲۰۰۸).
چویی(۲۰۰۸) در یک تحقیق پیمایشی که روی ۲۶۵ گروه از سرپرستان و کارکنانش انجام داد، نتیجه گرفت چنانچه کارکنان عدالت سازمانی را درک کنند، واکنشهای سازمانی آنان( تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی) مثبت خواهد بود( چویی^[۱۰۳]، ۲۰۰۸).
تحقیقی در زمینه موضوعات هوش هیجانی و رفتار شهروندی سازمانی در کشور ترکیه انجام شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان میدهد هوش هیجانی با سه بعد از رفتار شهروندی سازمانی ارتباط معناداری دارد. این سه بعد عبارتند از: دیانت، فضیلت مدنی و نوع دوستی( کورکماز و آرپاسی، ۲۰۰۹).
هوارد و وایت^[۱۰۴] (۲۰۰۹) در پژوهش خود به این نتیجه رسید که هوش معنوی و جنبه مذهبی میتواند در سبک رهبری روحیه و بهره وری بالای مدیریت نظام آموزشی مؤثر باشد( باقرپور و همکاران، ۱۳۸۹).
ایرانکی^[۱۰۵] (۲۰۱۰) در تحقیقی با در نظر گرفتن مدیرانی که دارای سبک رهبری معنوی هستند، معنویت و دینداری دارند. این مطالعه به مفاهیم و آزمون یک مدل ارزیابی که روابط بین صفات رهبری معنوی مدیران ارشد ترکیه و معنویت و دینداری آنان پرداخته است. نتایج نشان میدهد رهبری معنوی مدیران ارشد ترکیه بر عقل و دانش و نوع دوستی آنان بستگی دارد، علاوه بر این، معنویت عامل مشترک در میان رهبری معنوی، مذهبی و در نهایت، رابطه آماری معناداری و مستقیمی بین رهبری معنوی با روحیه بالا و بهره وری بالا، معنویت دینداری وجود داشت( باقرپور و همکاران، ۱۳۸۹).
ایرانکی(۲۰۱۱) پژوهشی با عنوان تأثیر هوش هیجانی و هوش معنوی بر عملکرد مالی سازمان انجام داده است. نتایج آن بیانگر این مطلب بوده که تاثیر هوش معنوی و حالت روحانی بر عملکرد مالی سازمان ضعیف میباشد( باقرپور و همکارش ، ۱۳۸۹).
لکوکی^[۱۰۶] (۲۰۱۰) در پژوهشی با عنوان هوش معنوی در توسعه رهبری به ایجاد یک سبک رهبری پرداختند که در آن تأثیر مثبت هوش معنوی و هوش هیجانی بر سبک رهبری مورد توجه قرار گرفته است( باقرپور و همکاران، ۱۳۸۹).
چن و فار^[۱۰۷] (۲۰۰۱) در پژوهشی با عنوان« رفتارهای رهبری تحولآفرین و مبادلهای در سازمانهای چینی» نشان دادند که بین رفتارهای تحولآفرین رهبر و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رابطه معناداری وجود دارد و همچنین بین رفتارهای مبادلهای رهبر و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رابطه معنیداری مشاهده شد( یعقوبی و همکارانش، ۱۳۸۹).
ویکتوریا رفلر^[۱۰۸] (۲۰۰۴)« تأثیر هوش عاطفی مدیران بر اعتماد و رفتار شهروندی سازمانی زیردستان را مورد بررسی قرار داد» نتایج تحقیق حاکی از این بود مدیرانی که هوش عاطفی بالایی داشتند دارای کارکنانی بودند که رفتار شهروندی سازمانی بالایی را از خود نشان میدادند و همچنین زیردستان نسبت به سبک مدیریت آنها اعتماد بیشتری داشتند( یعقوبی و همکارانش، ۱۳۸۹).
اسکار بنتلو و همکارانش^[۱۰۹] (۲۰۰۸) در دانشگاه تگزاس آمریکا در مطالعهای به بررسی رابطه بین رفتار شهروندی سازمانی و مدیریت کیفیت جامع پرداختند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد مدیریت کیفیت جامع نقش میانجی را بین عملکرد و رفتار شهروندی سازمانی ایفا میکند، بدین معنی که خود رفتار شهروندی سازمانی باعث بهبود عملکرد سازمانی نمیشود، بلکه وجود مدیریت کیفیت جامع سبب میشود تا رفتار شهروندی سازمانی بهبود عملکرد را به همراه داشته باشد( دانش فرد و همکارش، ۱۳۹۱).
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- روش تحقیق
در پژوهش حاضر روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی میباشد. و هدف اصلی تحقیق بررسی رابطه هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی در سالتحصیلی ۱۳۹۲-۱۳۹۱ است. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه هوش معنوی کینگ، و پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی ارگان استفاده شده است.
۳-۲- جامعه آماری تحقیق
در این پژوهش جامعه آماری مورد بررسی شامل کلیه دبیران مقطع متوسطه شهرستان گرمی در سالتحصیلی ۱۳۹۲-۱۳۹۱ می باشد که تعداد آنها ۴۰۰ نفر است.
۳-۳- نمونه آماری تحقیق

فرایندهای یافتن دانش
استقرار چرخه دانش
جریان مستند سازی دانش
پیگیری پروژه پیشرفت مدیریت دانش در سازمان
۲-۱-۸-۸٫مشوق های کاربرد مدیریت دانش
در زمینه تسهیم دانش می بایست به تشویق و ترغیب کارکنان پرداخت.بخشی از نظام جبران دستمزد می تواند براساس دانش، توسعه یا تسهیم و تبادل آن شکل گیرد، سازمانهای دانش محور براساس رویه ها و چک لیست هایی برای سنجش مقادیر مذکور برای هریک از کارکنان از اهرم انگیزش برای پیاده سازی مدیریت دانش استفاده می نمایند(tat&stewartT,2007: 119). برای سنجش عامل مشوق های محرک در استقرار موفق مدیریت دانش در سازمان بایستی عناصر زیر مورد توجه قرارگیرند:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فراهم آوردن مشوق هایی در جهت تشویق رفتارهای مطلوب برای اجرای مدیریت دانش
انگیزش کارکنان به منظور کسب دانش
اعطای جوایز به کارکنان بر اساس عملکرد گروهی آنها
مرتبط نمودن رویکردهای ایجاد انگیزه به سیستم ارزیابی عملکرد
۲-۱-۸-۹٫منابع
منابعی که یک سازمان دارد شامل مهارتهای مدیریت، فرایندهای سازمانی و اطلاعات ودانش است (نقوی و همکاران ،۱۳۸۹: ۹-۲۴).تأمین مالی برنامه های مدیریت دانش عاملی پیش برنده تلقی می شود بنابراین سازمانها باید درصد بیشتری از اعتبارات سازمانی را برای مدیریت دانش سازمانی اختصاص دهند(حسن زاده،۱۳۸۸: ۱۱-۲۷).تولید دانش به فرایندی اشاره دارد که در آن سازمان از منابع داخلی وخارجی دانش را کسب می کند . سازمانی که نتواند مهارت دانش و دانایی خود را توسعه دهد و از آن در افزایش بهره وری استفاده کند قادر نیست هیچ یک از منابع خود را به نحو مطلوب توسعه دهد. کارکنان به عنوان منبع اصلی ایجاد و توسعه دانش می باشند و توسعه دانش کارکنان مهمترین هدف در توسعه منابع انسانی کارا و اثربخش است (جزنی وهمکاران،۱۳۸۹: ۱۵-۲۹). برای دستیابی به ویژگی های یک سازمان دانشی باید مهمترین منبع و عامل رقابتی خود، یعنی نیروی انسانی را توانمند نمایند(ergenli.et. al. 2007:11).امروزه منشاء اصلی مزیت رقابتی در کاربرد صرف فناوری نیست، بلکه خلاقیت، نوآوری، مثبت اندیشی، کیفیت، تعهد وتوانایی کارکنان آن را شکل می دهد (Gresov&drazin,2007: 327).برای سنجش عامل منابع در استقرار موفق مدیریت دانش در سازمان بایستی عناصر زیر مورد توجه قرارگیرند:
در نظر گرفتن میزان منابع در دسترس به هنگام سرمایه گذاری در اجرای مدیریت دانش
بودجه بندی مناسب و تخصیص منابع برای اجرای مدیریت دانش
برخورداری از منابع انسانی کافی برای پشتیبانی از یک اقدام مدیریت دانش
برخورداری از منابع مالی کافی برای ایجاد یک سیستم تکنولوژیکی و به دنبال آن اجرای مدیریت دانش
برخورداری از زمان کافی به منظور فعالیتهای دانشی
۲-۱-۸-۱۰٫آموزش و یادگیری سازمانی
آموزش می تواند به معنای به وجود آمدن تغییر در دانش افراد، طرز کارشان، نگرش هایشان در مورد کار یا تعامل آنان با همکاران و سرپرستانشان باشد. هرسازمانی به افرادی آموزش دیده و با تجربه نیاز دارد تا مأموریت خود را به انجام برساند. اگر توانایی های کارکنان موجود پاسخگوی این نیاز باشد آموزش ضرورت چندانی ندارد. اما اگر چنین نباشد لازم است سطح مهارت، توانایی وانطباق پذیری آنان افزایش یابد. در ساختار سازمانی سازمانهای دانش محور، جایگاهی ویژه برای مدیران آموزش در سازمان تعبیه شده است (دولان ،شولر،۱۳۸۴: ۴۳۱).یادگیری سازمانی نهفته در ذات مدیریت دانش است و یادگیری نقش بسزایی در ساختار دراز مدت عملکرد سازمانی دارد(bennet,2003: 439-456).سازمانها نیاز دارند که فرصت های آموزشی داخلی وخارجی را برای توسعه و پرورش دانش و تخصص مورد نیاز کارکنان ارائه وفراهم کنند. ارائه برنامه های آموزشی متنوع می تواند کارکنان را برای یادگیری دانش وتخصص جدید،گسترده تر کردن بینش آنها و تجهیز کردن آنها با ذهن ها و مهارتهای نوآورانه تسریع و آماده کنند. چنین برنامه های آموزشی باید کارکنان را تحریک کند که تخصص و تجربه خود را تسهیم کنند، دانش جدید کسب کنند و آنچه را که متعاقباً در کار یاد می گیرند به کار ببرند. در نتیجه برنامه های آموزشی برای کارکنان در فرایند مدیریت دانش مهم وحیاتی می باشد(Argote, McEvily, Reagans,2003 ). امروزه یادگیری جاده حیاتی شناخت و انطباق با سرعت فزاینده تغییر است (مارکورات ،۱۳۸۵: ۳۷).تمپلتون وهمکاران (۲۰۰۲)یادگیری سازمانی را مجموعه ای از اقدام های سازمانی مانند کسب دانش، توزیع اطلاعات، تفسیر اطلاعات وحافظه، که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه برتحول مثبت سازمانی اثر می گذارد، می دانند(شریفی،اسلامیه ،۱۳۸۷: ۱-۲۲).
امروزه سازمانهایی که فناوری اطلاعات یا قابلیت استفاده از آن را ندارند از نظر کسب، ذخیره وانتقال دانش دچار زیان کاملی هستند. چراکه فناوری در کمیت و کیفیت یادگیری اثر گذار است و به جریان اطلاعات و ذخیره سازی داده ها بیش از روش غیر الکترونیکی سرعت می بخشد(مارکورات ،۱۳۸۵: ۳۰۳). یکی از بزرگترین چالشها در جهت ایجاد یک سیستم مدیریت دانش این است که چگونه کاربران یک سیستم با پایگاه دانش تعامل خواهند داشت. در واقع بخش مهمی از هرسیستم مدیریت دانش تعلیم افراد در مورد چگونگی استفاده از آن است. نبود آموزش مانعی برای هر پروژه مدیریت دانش تلقی می شود(Ray,2008: 164).یادگیری سازمانی در فرایندی پیچیده، مداوم، مستمر و پویا آشکار می گردد و حاصل این فرایند دانش سازمانی است (صلواتی ،حق نظر،۱۳۸۸: ۷۷-۱۰۴).برای سنجش عامل آموزش ویادگیری سازمانی در استقرار موفق مدیریت دانش در سازمان بایستی عناصر زیر مورد توجه قرارگیرند:
آموزش و باز آموزی مفاهیم دانش و مدیریت دانش
ایجاد آگاهی در خصوص اهمیت مدیریت دانش از طریق آموزش در بین کارکنان
آموزش و باز آموزی درخصوص استفاده از ابزارها وسیستم مدیریت دانش
آموزش کارکنان به منظور ایفای نقشهای مرتبط با امور دانش
ارائه آموزش به کار کنان برای بهبود مهارتهایی از قبیل تفکر خلاق،حل مشکل ،ارتباطات،تشکیل شبکه در بین کارکنان وتشکیل تیم
تشویق کارکنان برای شرکت در فرصتهای یادگیری درونی و بیرونی از قبیل کنفرانس ها، سمینارهای آموزشی، دوره های دانشگاهی و غیره.
۲-۱-۸-۱۱٫مدیریت منابع انسانی
یک مسأله کلیدی در سازمانها از دست رفتن دانش به واسطه ترک کارکنان است. سازمانهای کوچک و متوسط بیشتر مستعد این وضعیت هستند زیرا افراد به طور دائم در جستجوی ارتقاء شغلی و پیدا نمودن شغل های بهتر و همچنین حقوق ومزایای بالاتر در سازمان های بزرگتر هستند. بدون شک زمانی که کارکنان سازمان را ترک می کنند دانش خود را با خود می برند حفظ کارکنان در سازمانها بستگی زیادی به استراتژی های اثر بخش مدیریت نیروی انسانی دارد. در واقع مدیریت نیروی انسانی نقش بسیار وسیع تری ایفاء می کند و در قلب مدیریت دانش قرار دارد (والمحمدی ،۱۳۸۸: ۸۸-۱۰۴). با توجه به نقش مهمی که منابع انسانی در سازمان دارد و در جهت بهبود عملکرد کارکنان می بایست سیستم ها ونظام های در ارتباط با آنان نیز به گونه ای طراحی و اجرا گردد که نیل به هدف ایجاد سازمان دانشی به درستی صورت گیرد. کاری و کرین (۲۰۰۳) در یک مطالعه موردی برای شناسایی تأثیر اقدامات راهبردی مدیریت منابع انسانی شامل مدیریت عملکرد، استخدام و انتخاب، تعامل کارکنان و توسعه مسیر شغلی بر افزایش تسهیم دانش در سازمان استفاده کردند. آنها پیشنهاد کردند که اقدامات مدیریت منابع انسانی می تواند تسهیم دانش در سازمانی با ساختار و فرهنگ سازمانی مبتنی بر وظیفه را بهبود دهد. برخی از اقدامات راهبردی مدیریت منابع انسانی مثل کارمندیابی، آموزش، مشارکت، ارزیابی عملکرد و پرداختهای تشویقی از طریق تأثیر برتوسعه و انگیزش کارکنان با افزایش تعهد، کاهش ترک خدمت و افزایش عملکرد مرتبط هستند. سازمانها می توانند از این اقدامات راهبردی مدیریت منابع انسانی برای فراهم نمودن کارکنانی با مهارتها، منابع وآزادی عملی که آنها نیاز دارند برای توسعه مدیریت دانش استفاده کنند (برومند،رنجبری ،۱۳۸۸: ۴۲-۵۳).برای سنجش عامل مدیریت منابع انسانی در استقرار موفق مدیریت دانش در سازمان بایستی عناصر زیر مورد توجه قرارگیرند:
استخدام کارکنان واجد شرایط در جهت برطرف نمودن شکاف دانش موجود در سازمان
استخدام کارکنانی که تمایلات مثبتی نسبت به دانش دارند
فراهم آوردن فعالیتهای توسعه حرفه ای برای کارکنان
فراهم آوردن فرصت های پیشرفت شغلی برای کارکنان
۲-۱-۸-۱۲٫الگوبرداری
الگوبرداری فرایند مداوم مقایسه و اندازه گیری یک سازمان در مقایسه با سازمانهای پیشرو کسب وکار در هرکجای جهان و کسب اطلاعاتی است که برای اقدام جهت بهبود عملکرد به سازمان کمک خواهد نمود(APQC،مرکز کیفیت وبهره وری آمریکا). الگوبرداری به طور ساده به فرایند اندازه گیری عملکرد یک شرکت نسبت به بهترین ها در همان صنعت یا صنایع دیگر اطلاق می شود(استیونسن ،۱۹۹۶).در واقع الگو برداری یادگیری از دیگران است. به کمک این ابزار از دانش و تجربه دیگران برای پیشرفت مدد گرفته و با تجزیه وتحلیل نقاط قوت و ضعف سازمان خود بهترین راه بهبود عملکردها را پیدا می کنیم برای سنجش عامل الگوبرداری در استقرار موفق مدیریت دانش در سازمان بایستی عناصر زیر مورد توجه قرارگیرند:
فراهم نمودن یک خطوط راهنما برای عملیاتی نمودن یک سیستم الگوبرداری یا بهینه کاوی
تشویق کارکنان برای الگوبرداری از بهترین عملیات وتجارب دیگر سازمانها
برقراری الگوبرداری داخلی در خصوص ایجاد هماهنگی بین استراتژی، بودجه و سیستم های منابع انسانی
۲-۱-۹-مفهوم کارایی^[۱۵]
در حوزه علم اقتصاد کارایی به صورت نسبت ستانده به نهاده تعریف شده است و مقدار آن همواره کوچکتر از یک می باشد. در این حالت بنگاهی کاراتر تلقی می شود که برای تولید محصولات خود از نهاده های کمتری استفاده کرده باشد.به عبارت دیگر روی مرز تولید قرار گرفته باشد .(یعنی با حداقل نهاده مقدار معینی ستانده تولید کند).(طلوعی اشلقی،۱۳۸۶:ص ۲۴)
انواع کارایی:
الف) کارایی فنی
کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثرسازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است . به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودیهایی مانند نیروی انسانی ، ماشین آلات و… به خروجی ها ، در مقایسه با بهترین عملکرد ، توسط کارایی فنی سنجیده می شود.( پیرس ،۱۹۹۷:ص۴۸)
ب) کارایی تخصیصی
این نوع کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت دارد. در ادبیات روش تحلیل پوششی داده ها ، میزان تخصیص بهینه ی عوامل تولید با توجه به قیمت های نسبی درجه کارایی تخصیصی را نشان می دهد . کارایی تخصیصی به یک عامل برون زا یعنی قیمت نهاده ها بستگی دارد و با تغییر قیمت های نسبی تغییر پیدا می کند.( چارنز ،کوپر و رودرز،۱۹۷۸:صص۴۲۹-۴۴۴)
ج) کارایی اقتصادی
کارایی اقتصادی عبارت است از نسبت میزان محصول قابل استفاده به نسبت میزان منابع تولیدی که برای تولید آن محصول به کار گرفته شده است . قابل استفاده بودن محصول و یا ارزش آن در جامعه به وسیله پول تعیین می گردد. کارایی اقتصادی به ترکیب کارایی فنی و تخصیصی نیز اطلاق می شود . یک سازمان در صورتی از لحاظ اقتصادی کارا خواهد بود که از نظر فنی و تخصیصی کارا باشد . کارایی اقتصادی از حاصل ضرب امتیاز کارایی فنی و تخصیصی به دست می آید .
د) کارایی ساختاری
کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزن کارایی شرکت های آن صنعت به دست می آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری می توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد .(امامی میبدی،۱۳۸۰:ص۱۴۶)
ه) کارایی مقیاس
کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه به دست می آید . هدف این کارایی ، تولید در مقیاس بهینه می باشد .(مهرگان،۱۳۸۳:ص۱۱۸-۱۲۱)

• • ارتباطات لجستیک

موفقیت در محیط امروزی تجارت، نیاز به مدیریت سیستم پیچیده ارتباطات دارد. ارتباطات زیر باید بصورت مؤثر اتفاق افتد:

• • بین سازمان، تأمین کنندگان و مشتریانش

• • بین واحدهای اصلی درون سازمان همانند لجستیک، مهندسی، مالی، بازاریابی

• • فعالیتهای مختلف لجستیکی که توضیح داده شد.

• • جنبه های مختلف هر فعالیت لجستیکی، از قبیل هماهنگی انبارش مواد، در جریان ساخت و محصول

• • اعضای مختلف زنجیره عرضه، از قبیل واسطه ها و مشتریان و تأمین کنندگان ثانویه که ممکن است بطور مستقیم با شرکت در ارتباط نباشند.

ارتباطات یک اتصال حیاتی بین فعالیتهای لجستیکی و مشتریان شرکت ایجاد می کند. ارتباط دقیق و سر موقع، بنیاد مدیریت موفق لجستیک است. سیستم های ارتباطی یک شرکت ممکن است به پیچیدگی یک سیستم اطلاعات مدیریت یا به سادگی ارتباط کلامی بین افراد باشد.

• • پردازش سفارش

این سفارش مشتری است که فرایند لجستیک را فعال می کند و اقداماتی را که که باید برای ارضای تقاضا انجام شود، جهت می دهد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اجزای پردازش سفارش به سه گروه شکسته می شوند:
الف) المان های عملیاتی: از قبیل ثبت سفارش و اصلاح آن، زمان بندی، آماده سازی برای ارسال و صدور فاکتور
ب) المان های ارتباطی: از قبیل تغییر در سفارش، تحقیق در مورد وضعیت سفارش، ردیابی و تسریع، اصلاح اشتباه، و تقاضای اطلاعات مربوط به محصول
ج) المان های اعتبار و وصول: شامل بررسی اعتبار و پردازش و وصول حسابهای دریافتنی
سرعت ودقت فعالیتهای پردازش سفارش یک شرکت تأثیر بسزایی در سطح سرویس به مشتری دارد. زیرا سیکل پردازش سفارش یک ناحیه کلیدی از رابط مشتری با شرکت است، و می تواند تأثیر زیادی در تصور مشتری از سرویس و در نتیجه ارضای مشتری داشته باشد.

• • برنامه ریزی تولید

برنامه ریزی تولید هم می تواند جزء لجستیک محسوب شود زیرا از یک طرف این لجستیک است که قطعات و مواد اولیه را برای تولید فراهم می کند و از طرف دیگر بنا به نیاز مشتری، کالاهای تولید شده را ارسال می کند، بنابراین برنامه ریزی تولید بصورت مستدل در مرکز فرآیندهای داخلی لجستیک جای دارد. البته هنوز به تولید بعنوان یک موجودیت مستقل با اهداف و برنامه هایش نگریسته می شود، که این ریسک را بدنبال دارد که بر تولید بعنوان هدف اولیه تمرکز شود تا رضایت و نیاز مشتری.

• • بسته بندی

در دو حوزه بازاریابی و لجستیک نقش ایفا می کند. در بازاریابی، بسته بندی بعنوان شکلی از تبلیغات عمل می کند، سایز، وزن، رنگ و اطلاعات چاپ شده مشتریان را جذب می کند و اطلاعات در مورد محصول را منتقل می کند. در لجستیک، بسته بندی نقش دوگانه ای را ایفا می کند. اول، محصول را از خرابی در هنگام انبارش و حمل و نقل حفظ می کند. دوماً، بسته بندی صحیح می تواند انبارش و جابجایی محصولات را تسهیل می کند و در نتیجه کاهش هزینه های جابجایی مواد را باعث می شود. این بحث برای شرکتهایی که در حد بازار جهانی کار می کنند، پراهمیت تر ظاهر می شود. همچنین، چون هر بسته بندی در نهایت دور ریخته می شود، بایستی جنبه های زیست محیطی نیز در بسته بندی لحاظ شود.

• • پشتیبانی قطعات و سرویس

علاوه بر جابجایی مواد اولیه، در جریان ساخت و محصول نهایی، لجستیک باید درگیر با بسیاری از فعالیت های تعمیر و سرویس محصولات باشد. مسئولیت لجستیک با تحویل محصول به مشتری خاتمه نمی یابد. بخشی از فعالیت تجاری یک شرکت، می تواند تدارک سرویس بعد از فروش برای مشتریان باشد. این شامل تهیه قطعات جایگزین هنگامیکه محصول از کار افتاده یا درست کار نکند، باشد. بعنوان مثال، فروشندگان خودرو باید دپارتمان سرویس کارآمدی را دارا باشند تا سرویس کامل و تعمیر را فراهم کنند. تأمین قطعات یدکی و جایگزین برای فعالیت سرویس و تعمیر حیاتی است، و لجستیک مسئول اطمینان از در دسترس بودن قطعات در زمان و مکان مورد نیاز مشتری است.
در بازار صنعتی ، جائیکه محصول ممکن است یک قطعه از وسیله تولیدی باشد، زمان خرابی می تواند بی‌اندازه برای مشتری هزینه زا باشد. اگر خرابی محصول منجر به توقف یا کاهش سرعت خط تولید شود، تأمین قطعات یدکی شرکت باید قادر باشد با سرعت و بدون چون و چرا پاسخگو باشد. پشتیبانی کافی سرویس و قطعات بی اندازه اهمیت دارد اگر سرویس پس از فروش بخشی از فعالیتهای بازرگانی شرکت باشد.

۲-۴- لجستیک معکوس

همان طورکه می دانید به طور عمومی و سنتی، تولیدکنندگان کالاها و اقلام در قبال کالاهای خود، پس از توزیع و سپس مصرف توسط مصر ف کنندگان، هیچگونه احساس مسئولیتی نمی کنند و تعهدی را در قبال تولیدات توزیع شده و مصرف شده خود نمی پذیرند. اما امروزه حجم محصولات تولیدی مصرف شده، خسارات قابل ملاحظه ای را در جهت تخریب محیط زیست به بار آورده است و همگان اعم از مصرف کنندگان و مسئولان نگران وضعیت محیط زیست خود هستند و با دغدغه فراوان، روند رو به بهبودی را برای وضعیت محیط زیست خود دنبال می کنند. به نحوی که همگان از تولیدکنندگان مختلف کالاها و اقلام انتظار دارند تا هزینه ضایعات و جمع آوری زباله های ناشی از تولیدات خود را بپذیرند و یا حداقل ضایعات کالاهای مصرفی را کاهش دهند.
این توجه روزافزون به مدیریت ضایعات و وضع قوانین جدید در خصوص ضایعات محصولات تولیدی به خصوص در اروپا، تولیدکنندگان کالاها را به
سمت بهبود فرایند تولید خود کشانده است، چرا که هزینه های انهدام و پاکسازی محیط زیست بسیار بالاست. از این رو، بیشتر شرکت ها و واحدهای تولیدی در اروپا و آمریکا مسئولیت جمع آوری ، پخش و به روز کردن کالاهای دست دوم تولیدی خود را عهده دار شده اند. علاوه بر این موضوع، برای تزریق پویایی و توسعه یک سیستم لجستیکی مناسب، ضروری است که در زنجیره تأمین یک سازمان لجستیک، جامع نگری خوبی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، بحث توزیع معکوس و سایر ابعاد لجستیک معکوس به منظور فراهم کردن رضایتمندی مشتری به خوبی لحاظ شود. بدین معنا که مشتری پس از تأمین نیازهایش، از سیستم لجستیکی مورد انتخاب خود احساس امنیت کند و مطمئن باشد که در صورت وجود هرگونه عیب و نقص در کالای توزیع شده که از ناحیه یکی از فرآیندهای تولید، توزیع و یا انبار ناشی شده باشد، به وسیله استقرار لجستیک معکوس قابل پذیرش و رفع شدن است و به صورت کاملاً منظم، اقلام کالاهای توزیع شده ای که برای مصرف کننده یا مشتری قابل استفاده نیستند در زنجیر ه تأمین به وسیله سیستم توزیع معکوس جمع آوری شده و توسط یکی از مراحل بهبود مستمر لجستیک معکوس در کمترین زمان ممکن برای مصرف کالا و اقلام مطلوب به مشتری بازگردانده می شود. این ایجاد رضایت مندی و امنیت خاطر برای مشتریان، به منزله دمیدن روح پویایی در یک سیستم لجستیکی است و استقرار این نظام و عملکردهای دقیق آن، می تواند خود به تنهایی تبلیغ خوبی برای افزایش رضایتمندی مشتریان، سودآوری بیشتر و نهایتاً افزایش مشتریان باشد. پس عمده دلایل فعال شدن شرکت ها در لجستیک معکوس (شکل ۳-۲) عبارتست از:

1. 1. قوانین و مقررات زیست محیطی که شر کتها را وادار می کند تا کالاها و محصولات از رده خارج (زاید( خودشان را جمع آوری نمایند و در رفتار تولیدی آینده خود مراقبت بیشتری کنند.

1. 1. مزایای اقتصادی استفاده از کالاهای عودت داده شده در فرایند تولید به جای پرداخت هزینه های بالای انهدام ضایعات کالای دست دوم و افزایش آگاهی های زیست محیطی مصرف کنندگان.

شکل ۲-۳: دلایل استفاده از لجستیک معکوس (تیبن و روگرز، ۲۰۰۲)
بدیهی است که مصرف مجدد و طولانی مدت کالاها و محصولات به هر طریق ممکن، جزو دیدگاه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی سودمند به حساب می آید.

1. 1. مصرف کنندگان و مشتریان لجستیکی، از استقرار لجستیک معکوس بسیار استقبال می کنند و این به دلیل سود نهفته ای است در اثر استقرار لجستیک معکوس عاید آنها می شود. مطلوبیتهایی همچون احساس امنیت خاطر از سالم بودن کالاهای مورد تقاضا و ضمانت سیستم برای کالاها و اقلام توزیع شده و نیز تقبل هزینه های ناشی از سالم نبودن کالا و اقلام، از زمان جمع آوری آن تا تحویل دوباره کالا برای استفاده، از جمله دلایل این تمایل شدید است.

1. 1. مشتریان سیستم با استقرار سیستم لجستیک معکوس، ثبات و بقاء بیشتری را در فعالیتهای خود احساس می کنند و این ثبات و پایداری به ویژه در گروه های بزرگی از کالاهای برگشتی که مرور زمان از اعتبار و ارزش آنها می کاهد، کاملا مشهود است. اینگونه از برداشتها و احساس امنیت خاطرها از فرایند لجستیک معکوس، انگیزه بسیار زیادی برای مشتریان ایجاد کرده است تا جذب سیستمهایی از توزیع شوند که این نوع از نگرانیهای آنان را رفع نماید و دیگر این که توجه طیف وسیع از مشتریان به لجستیک معکوس، سبب روی آوردن شرکتها و سازمان ها به این فرایند شده است (تیبن و روگرز، ۲۰۰۲).

شبکه لجستیک معکوس که بخشی از زنجیره تأمین است ـ را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: «انتقال دقیق، به موقع و درست مواد، اقلام و کالاهای قابل استفاده و غیرقابل‌استفاده از انتهایی‌ترین نقطه و آخرین مصرف‌کننده از طریق زنجیره تأمین به واحد مناسب موردنظر» به عبارت دیگر، لجستیک معکوس، فرایند حرکت و انتقال برای کالاها و تولیداتی است که در زنجیره تأمین ، قابلیت بازگشت دارند.
طراحی و اجرای شبکه لجستیک معکوس برای محصولات برگشتی، نه تنها هزینه‌های موجودی و حمل و نقل را کاهش می‌دهد بلکه باعث افزایش وفاداری مشتری نیز می‌گردد (لی و همکاران، ۲۰۰۹).

. آل عمران/ ۵۹ ↑
. انعام/ ۳۴ ↑
. یونس/ ۶۴ ↑
. انفال/ ۷ ↑
. یونس/ ۹۶ ↑
. زمر/ ۷۱ ↑
. غافر/ ۶ ↑
. شوری/ ۱۴ ↑
. توبه/ ۴۰ ↑
. ص / ۸۴ ↑
. نحل/ ۴۰ ↑
. طباطبایی، سید محمد حسین، پیشین، ج‏۱، ص ۲۶۹ ↑
. خلجی، محمدتقی، پیشین، ص۱۲۹ ↑
. «کلمه‏ لا اله الا اللَّه‏ حصن‏ من است پس کسى که آن را بگوید در حصن‏ من داخل شود، و کسى که در حصن‏ من داخل شود از عذاب من ایمن گردد.‏»
واما پاره­ای از حقایق عینی و واقعیت­های خارجی که در قرآن کریم با تعبیر «کلمه» از آن­ها یاد شده، عبارتند از:
الف. واقعیت­های خارجی که به فرمان خداوندمتعال تحقق می­یابند و مراتب هستی را تشکیل می­ دهند و به گونه ­ای بدیع (بدون علت مادی و صوری) یک­باره از ذات حق صادر شده ­اند:
قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً کهف/۱۰۹
همچنین در آیه ۲۷ سوره مبارکه لقمان، وجود مفاض از حق تعالی با تعبیر «کلمات» آمده است.
وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَهٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَهُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ لقمان/۲۷
ب. از حضرت عیسی مسیح با تعبیر «کلمه» یاد شده است : (ر.ک: خلجی، محمدتقی، ص۱۲۹)
إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَهُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَهٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسیحُ عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ وَجیهاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ آل عمران/۴۵
… إِنَّمَا الْمَسیحُ عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ کَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‏ مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ… نساء/۱۷۱
این آیات شریفه ونیز آیات دیگری که قبلا در ذیل بیان علامه طباطبایی در مورد لفظ «کلمه» گذشت ناظر بر این کلمه در بیان حضرت فاطمه می­باشند. ↑
. همان، ص۱۸۳ ↑
. مطهرى، مرتضی، خطابه و منبر( مجموعه آثار)، صدرا، چهارم، تهران‏، ۱۳۸۹ش، ج۲۵، ص۳۵۰ ↑
. قزوینی، سید محمدکاظم، پیشین، ص۳۷۱ ↑
. طاهایی(خاموشی)، فاطمه، پیشین، ص۴۰ ؛ خلجی، محمدتقی، پیشین، ص۱۲۷ ↑
. شریف الرضى، محمد بن حسین، پیشین، خطبه۱: کمال توحید (شهادت بر یگانگى خدا) اخلاص، و کمال اخلاص، خدا را از صفات مخلوقات جدا کردن است‏» ↑
. آل عمران/ ۱۸: «خدا که همواره به عدل، قیام دارد، گواهى مى‏دهد که جز او هیچ معبودى نیست و فرشتگانِ [او] و دانشوران [نیز گواهى مى‏دهند که:] جز او، که توانا و حکیم است، هیچ معبودى نیست» ↑
. این آیات که حدود۳۰آیه می­باشد وبا عبارت «لا إِلهَ إِلاَّ هُو» و « لا إِلهَ إِلاَّ اللَّه» ونیز از زبان خود خداوند متعال با عبارت « لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا» به وحدانیت خداوند متعال اشاره می­ کنند، از جمله آن­ها می­توان به این آیات اشاره کرد: دخان/۸، مزمل/۹، تغابن/۱۳، حشر/۲۲و۲۳، رعد۳۰، طه/۸و۹۸، مومنون/۱۱۶، نمل/۲۶، غافر/۳و۶۲و۶۵،و… . ومحمد/۱۹، صافات/ ۳۵٫ و طه/۱۴، انبیاء/۲۵ ↑
. انعام/ ۱۶۳: «او را شریکى نیست، و بر این [کار] دستور یافته‏ام، و من نخستین مسلمانم.» ↑
. اسراء /۱۱۱: و بگو: «ستایش خدایى را که نه فرزندى گرفته و نه در جهاندارى شریکى دارد» ↑
. فرقان/ ۲: «همان کس که فرمانروایى آسمان­ها و زمین از آنِ اوست، و فرزندى اختیار نکرده و براى او شریکى در فرمانروایى نبوده است» ↑
. توبه/۳۱: «مأمور نبودند جز این­که خدایى یگانه را بپرستند که هیچ معبودى جز او نیست. منزّه است او از آن­چه [با وى‏] شریک مى‏گردانند» ↑
. غافر/۸۴: «پس چون سختى [عذاب‏] ما را دیدند گفتند: «فقط به خدا ایمان آوردیم و بدانچه با او شریک مى‏گردانیدیم کافریم.» ↑
. ابن منظور، محمدبن مکرم، پیشین، ج‏۱۳، ص ۲۵۸ ↑
. فراهیدی، خلیل بن احمد، پیشین، ج‏۷، ص ۵۰ ↑
. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث والأثر، ج‏۳، ص ۱۰۱ ↑
. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، پیشین، ص ۸۷۳ ↑
. ملبوبی، محمدباقر، پیشین، ص۹۵ ↑
. قزوینی، سیدمحمد کاظم، پیشین، ص ۳۷۱ ؛فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها: روم/۳۰ ↑
. اللهیاری، علیرضا، پیشین، ص ۹۷ ↑
. انصاری قراچه داغی تبریزی، محمدعلی، پیشین، ص ۳۷۸ ↑
. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج‏۲، ص۱۳: «هرمولودی با فطرت، متولد می‌شود.» ↑
. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، پیشین، ج‏۳ ، ص۲۸۱ ↑
. دستغیب، سید عبدالحسین، پیشین، ج۱، ص۶۶ ↑
. منتظری، حسینعلی، پیشین، ص۶۷ ↑
. مصباح یزدی، محمدتقی، پیشین، ص۵۷ ↑
. روم/۳۰: «پس روى خود را با گرایش تمام به حقّ، به سوى این دین کن، با همان سرشتى که خدا مردم را بر آن سرشته است.» ↑
. فراهیدی، خلیل بن احمد، پیشین، ج‏۴، ص ۱۰۰ ؛ طریحی، فخرالدین، پیشین، ج‏۶، ص ۲۳ ؛ ابن منظور، محمدبن مکرم، پیشین، ج‏۱۲، ص ۶۴۳ ↑
. مهیار، رضا، پیشین، ص۹۹۸ ↑