۲ -۳ -۱ -۵ – نظریه های مدافع اندازه بهینه شهر در چارچوب شبکه شهری
در مقابل اندیشه هایی که معتقد به اندازه بهتری از شهر یا رجحان شهرهای بزرگ، متوسط و یا کوچیک در راه پیشرفت بودن، گروهی هم وجود دارن که اندازه بهتری از شهر رو به تنهایی مناسب نمی دونن. این گروه از اندیشمندان به جای اندازه بهینه شهر به ” نظام شهری” موثر یا “شبکه ای از شهرا به سطوح عملکردی سلسله مراتبی” فکر می کنن.دیدگاه های مایل به شبکه ای از شهرها با اندازه های جور واجور، ریشه در ایده ” سلسله مکانای مرکزی” والتر کریستالر و گسترش نظری اون به وسیله لوش داره. با در نظر گرفتن این نکته، این دسته از برنامه ریزان راهبردهایی رو واسه پیشرفت تدوین کردن که هدف اونا تغییر و اصلاح ساختار نظام قرار گرفتن فضایی شهر بود. ای راهبردها، بیشترً براساس مفاهیم “رتبه بندی فضایی” و به شکل بررسی و تحلیل “پخش اندازه شهرها” و “سلسله مراتب مکانای مرکزی” استواره. (طرح کالبدی منطقه فارس، ۱۳۸۶ ۱۱ و ۱۲).
۲ -۳ -۲ – نظریه های پیشرفت فضایی
۲ -۳ -۲ -۱ – دیدگاه نوسازی و نظریه قطب رشد
پس از جنگ دوم جهانی گروهی از نظریه پردازان اقتصادی سرمایه داری، دیدگاه های خود رو در مورد مدلای “پیشرفت[۱۷]­” با معنی “رشد[۱۸]­” اقتصادی اعلام کردن. گفته شد، ریشه اصلی پیشرفت نیافتگی کشورای عقب مونده در خود اونا و به وجود اومده توسط ساختارای سنتی اقتصادی- اجتماعیه. پس پیشرفت این کشورا با مدرن شدن یا “نوسازی اقتصادی- اجتماعی” شدنیه.
الگوی قطب رشد اول به وسیله پرو[۱۹] (۱۹۵۵) ارائه و بعد به وسیله هریشمن[۲۰] و هانسن[۲۱] مورد بحث و بررسی بیشتر قرار گرفت (صباغ کرمانی، ۱۳۸۰: ۲۴۶). نظریه قطب رشد رو فرانسوا پرو در سال ۱۹۵۵ واسه رشد و پیشرفت مناطق کمتر پیشرفته ارائه کرده. ایشون بر سرمایه گذاری کلان در صنایع، و در بزرگترین شهر تأکید داره. (جلالیان، ۱۳۸۳: ۱۵) پرو (۱۹۵۵) اول این مطلب رو به بیان کرد که رشد به طور همزمان در همه جا ظاهر نمی شه بلکه در قطبا یا مراکزی خاص ظاهر شده و بعد از راه فعل و انفعالاتی آثار پایانی خود رو در کل اقتصاد نمایان می سازه. چگونگی عمل مدلای قطب رشد معمولاً دور محور دو اثر رشد می چرخه که هریشمن (۱۹۵۸) اونا رو اثر قطبی شدن[۲۲] و در اثر انتشار کم کم[۲۳] نامیده س. اثر اول در مراحل اولیه پیشرفت ظاهر شده و باعث میشه که رشد سریعی در قطبای رشد انجام شده و موجب واگرایی و فزایندگی نابرابریای بین مناطق شه. بعد در مراحل بعدی پیشرفت و پس از اینکه قطبای رشد به اندازه کافی متمرکز و قوی شدن، رشد اونا به بقیه مناطق کم کم پخش می شه و در آخرً موجب همگرایی و نابود کردن نابرابریا می شه. (صباغ کرمانی، ۱۳۸۰: ۲۴۶)
در مواقع نظریه قظب رشد براین دلیل آوردن استواره که میشه تولید رو از راه رسیدن به «صرفه های تجمع»[۲۴] (کاهش هزینه های به وجود اومده توسط عواملی که نسبت به بنگاه خارجی ولی نسبت به فضای قطبی شده داخلی ان) بالا برد. براین پایه تجمع زیر ساختا و فعالیتای تولید کننده تو یه نقطه به گسترش اونا در میدون ای وسیع ارجحیت داره. تأکید شده که با سیاستگذاری منطقه ای میشه پیشرفت قطبای رشد رو تقویت کرد و از این روش منافع به هم پیوسته چندی یه دست آورد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول این که رشد یه نقطه (قطب) خود بخود پیشرفت منطقه ای رو ارتقا می­بخشه. دوم این که قطب رشد خود یه مرکز جاذب جمعیت می شه و مهاجرین مناطق کمتر پیشرفته رو، با یه جای روی آوردن به شهرهای بزرگ و تراکم، به سمت خود جلب می کنه. سومین فایده پیشرفت قطبی اینه که قطب رشد در آخر «تاثیر» بوجود می آورد یعنی آثار مثبت پیشرفت رو در نواحی دور و بر انتشار میده. (هنسن و بقیه، ۱۳۷۶: ۳۶۷؛ پاپلی یزدی و رجبی سناجردی، ۱۳۸۲: ۲۰۱)
بر این پایه، در دهه ۱۹۷۰، واسه رسیدن به موازنه های منطقه ای بهتر، قطبای رشد وسیله مطلوبی تشخیص داده شد. به هر حال در دهه ۱۹۸۰، هم در جهان صنعتی و هم در جهان سوم، اعتماد به قطبای رشد از بین رفته. (مابوگونج و میسرا، ۱۳۶۸: ۱۱۱) بر خلاف افت و خیزهای نظریه قطب رشد، نوشته های پرو بازم اهمیت خود رو حفظ می کنن. چون اون مفهومی واقعی از جست و خیز شناسی رو به جهان نظریه تزریق کرد. (همون:۱۰۸)
الگوی “اول شهری” یا “بزرگ سری” یکی از پیامدای نظریه نوسازی و روش قطب رشد بوده. این الگو که شدیدا بر نظام شبکه شهری کشورای در حال پیشرفت مثل ایران اثر گذاشته و این نظام رو از تعادل و توازن خارج کرده. ظهور شهرنشینی با عجله و شهرنشینی پر مسئله، مشکلاتی بود که گروهی از اندیشمندان رو وارد میدون نقد نظریه نوسازی و روش قطب رشد کرد. (طرح کالبدی منطقه فارس، ۱۳۸۶: ۱۷ و ۱۸)
۲ – ۳ – ۲ -۲ – دیدگاه وابستگی
برابر این دیدگاه، نتیجه سیاستای نوسازی در کشورای جنوب به پیشرفت نیافتگی و وابستگی انجامیده. اقتصاددانان پیشگام دیدگاه وابستگی مثل فرانک[۲۵]، پربیش[۲۶] و فورتادو[۲۷] مشکل پیشرفت نیافتگی کشورای جنوب رو بیشتر عوامل خارجی مثل روابط سلطه گرایانه کشورای شمال دونسته و راه چاره ای رو هم راه “رشد غیر سرمایه داری” و به تکیه منابع داخلی اعلام کردن. (صرافی، ۱۳۷۰: ۲۷) این دیدگاه هم اینکه دوپارگی فضایی بین نواحی مرکزی و دور و بر درون کشورای جنوب و یا یعنی پیشرفت ناموزون ملی و منطقه ای درون این کشور رو نتیجه نظام سلطه به وجود اومده توسط مناسبات مرکز- دور و بر[۲۸] می دونه. با تمرکز منابع و امکانات در مادر شهرهای بزرگ و یدونه شهرهای مسلط ناحیه ای، شکاف میان ثروت و فقر رو عمیق تر کرده و روند کلی پیشرفت رو آهسته کرده. (ابراهیم زاده و بقیه، ۱۳۸۹: ۱۰) نظریه پردازان مکتب وابستگی به رابطه بین مراکز صادرات (پایتختای ملی یا بنادر) و جهان خارجی که منتهی به تجمع و تمرکز زیر ساختای صادرات تو یه شهر خاص شده، اشاره می کنن. (رهنمایی و بقیه، ۱۳۹۰: ۸۶) نظریه وابستگی ریشه در مطالعه مربوط به جهان سوم مخصوصا آمریکای لاتین (برزیل و مکزیک) داره. وابستگی نقطه مقابل نوسازیه که به بررسی پیشرفت نیافتگی پرداخته و بر نقش عوامل خارجی تأکید می کنه. (پاپلی یزدیف ۱۳۸۶: ۹۷)
۲ -۳ -۲ -۲ -۱ – نظریه مرکز پیرامونی
مهمترین ایده ای که در بینش وابستگی به وسیله اندیشه پردازان اون طرح شده رابطه “مرکز- دور و بر” در کار پیشرفت کشورهاست. ظاهر اولین کسی که به بیان ایده پرداخته سمیر امین (تقوی، ۱۳۸۳: ۵۸) عناصر نظریه وابستگی نشون میده که جریانای ثروت از نواحی دهاتی به مناطق شهریه. (لینچ، ۱۳۸۶: ۱۸۵) پیشرفت نامتعادل، یعنی وجود بخشای پیشرفته و بخشای پیشرفت نیافته به طور همراه، در کشورها مطرح می کنه و محرک اصلی مهاجرتای داخلی قرار میگیره. (تقوی، ۱۳۸۳: ۶۰)
نظریه مرکز- دور و بر رو تا حد زیادی میشه یه نظریه ضد کلان شهری و در نتیجه مدافع شهرهای کوچیک دونست. طرفداران شهرهای کوچیک، همونجوریکه در نظریه مرکز- دور و بر هم روش زوم شده به نقش شهرهای کوچیک در پیشرفت بخش کشاورزی و نواحی دهاتی به عنوان ضرورتای پیشرفت درون زا در کشورای پیشرفت نیافته، تأکید دارن (فنی، ۱۳۸۱: ۲۸-۴۹).
فریدمن در الگوهای خود چهار مرحله رو در رشد اقتصاد مکان شناخته س که هر کدوم نمایانگر تغییر در رابطه بین مرکز- پیرامونه. (جدول ۲-۲): (پاپلی یزدی و رجبی سناجری، ۱۳۸۷: ۲۰۷-۲۰۵)
جامعه قبل از صنعتی که سامانه ای از مراکز محلی و بیشترً نامتمایز رو نشون میده، هر کدوم محدوده منطقه کوچیکی رو خدمات رسانی می کنن.
یکی از مراکز بهینه، با هسته ای قوی گسترش پیدا میکنه، سرمایه گذاریا و نیروی کار به این مرکز منتقل می شن و اقتصاد ملی به منطقه ای مادرشهر و تک محدود می شه.
ساختار ساده مرکز- دور و بر کم کم با پیشرفت بخشای بهینه دور و بر به ساختاری چند هسته ای تبدیل می شه. در نتیجه آثار گسترش مراکز ثانویه شکل می گیرن. پس در درون ناحیه مادرشهر سلسله نواحی کوچکتر دور و بر تشکیل می شه.
نواحی دور و بر، کم کم جذب اقتصاد مادر شهر می شن.
جدول (۲-۲) مراحل رشد اقتصادی مکان و سازمان یابی فضایی نظریه مرکز دور و بر فریدمن

مراحل
سطح بندی
ویژگی کلی
توضیحات

مراحل اول

پیشرفت نیافته

مراکز محلی جداگونه بدون سلسله مراتب

از دست دادن پیچیدگی و تعادل حاصل از سادگی سیستم

مراحل دوم

در حال پیشرفت

یه مرکز قوی و منحصر بفرد و دور و بر ضعیف

بروز نبود تعادل شدید شدن در نتیجه بحرانای ساختاری

مراحل سوم

مراحل میانی پیشرفت یافتگی

یه مرکز منحصر بفرد و مراکز قوی منطقه ای

شروع ایجاد تعادل دوباره به دلیل اقدامات بدست اومده از شناخت نظام و ارتقا کیفی اون

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...