۶-۱ ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر انتخاب گردشگران اروپایی برای دیدار از ایران موثر می‎باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۶-۲ اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، از نظر متغیر دیدار از ایران، یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر انتخاب گردشگران اروپایی برای دیدار از ایران، تاثیر ندارد؛ میانگین تمام این ابزار‎ها پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، این فرض مورد تایید قرار نمی‎گیرد. این امر به احتمال زیاد به دلیل ضعف تبلیغات گردشگری ایران در ترغیب گردشگران بالقوه اروپایی به دیدار ایران از طریق رسانه‎ی نوین اینترنت می‎باشد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت ابزار‎های اینترنتی یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که برای متغیر دیدار (خرید) به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ تبلیغات متنی؛ ۲٫ بنر‎های تبلیغاتی؛ ۳٫ تبلیغات ویدئویی؛ ۴٫ تبلیغات رایانامه؛ ۵٫ تبلیغات پاپ‎اوت.
فرضیه‎های اصلی پژوهش
تبلیغات اینترنتی در جذب گردشگران اروپایی مؤثر می‎باشد.
اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که تبلیغات اینترنتی بر هیچ کدام از متغیر‎های پژوهش (آگاهی، دانش، علاقه، ترجیح، متقاعد کردن، خرید یا دیدار) تاثیر ندارد؛ به عبارتی، تبلیغات اینترنتی بر هیچ کدام از متغیر‎های پژوهش، تاثیر ندارد.از این رو می‎توان نتیجه گرفت که تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران بر جذب گردشگران اروپایی به کشور تاثیر ندارد. میانگین تمام این متغیر‎های اصلی مدل پژوهش، پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، فرض اصلی پژوهش مورد تایید قرار نمی‎گیرد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو متغیر مدل پژوهش، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت متغیر‎های اصلی مدل از لحاظ تاثیر تبلیغات اینترنتی، یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ دانش؛ ۲٫ علاقه؛ ۳٫ ترجیح؛ ۴٫ آگاهی؛ ۵٫ متقاعد شدن؛ ۶٫ خرید (دیدار).
عدم تاثیرگذاری تبلیغات اینترنتی ایران بر گردشگران اروپایی می‎تواند دلایل متعدد و گوناگونی داشته باشد که مهمترین آن، ضعف برنامه‎ها یا سیاست‎های تبلیغاتی کشور در حوزه‎ی گردشگری در خارج از مرز‎های ایران می‎باشد. از آن جایی که مدیریت تبلیغات شامل سه مرحله‎ی کلی برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی است، به بررسی این مراحل به طور اجمالی می‎پردازیم.
در حوزه‎ی برنامه‎ ریزی تبلیغات، کشورمان بسیار ضعیف عمل کرده است، به طوری که هنوز هم حتی در زمینه بازاریابی گردشگری، به طور کلی، هیچ برنامه‎ی مدون و مشخصی دیده نمی‎شود. تبلیغات نیز که شاخه‎ای از علم بازاریابی است، مورد توجه لازم و کافی قرار نگرفته است. از طرفی نیز، در حوزه‎ی تبلیغات نیز برنامه‎ی خاصی دیده نمی‎شود که دلیل اصلی آن می‎تواند نبود برنامه‎ی بازاریابی مناسب باشد. چرا که بدون تعیین گروه مخاطب یا هدف تبلیغات، نمی‎توان تبلیغات مناسبی ساخت یا اجرا کرد و این امر مشمول تعیین گروه بازار‎های هدف در برنامه‎ی بازاریابی می‎باشد. مثلا یکی از گروه‎های هدف ما به طور کلی می‎تواند گردشگران بالقوه اروپایی باشد؛ از این رو تبلیغاتی که ساخته می‎شود و همچنین نحوه‎ی اجرای آن باید متناسب با این گروه نیز باشد. این تناسب باید در تمام ابعاد ساخت و اجرای تبلیغات رعایت شود (زبان تبلیغ، نوع رسانه، محتوای پیام، ابعاد زیبایی شناختی و.. ).
بعد از برنامه ریزی صحیح که یکی از مهمترین گام‎های مدیریت تبلیغات است، باید به نحوه‎ی اجرای تبلیغات پرداخت که همان‎طوری که در فصل سه بیان شد شامل هدف تبلیغ، محتوای پیام، انتخاب رسانه و غیرو می‎شود. بنابر این به طور دقیق باید مشخص شود که هدف از تبلیغات چیست تا به تناسب آن، نوع پیام و رسانه نیز انتخاب شود.
ارزیابی تبلیغات نیز یکی از مهمترین گام‎ها در برنامه تبلیغاتی است که متاسفانه در ایران کمتر به آن توجه می‎شود. اندازه‎گیری آثار گوناگون تبلیغات، اگر چه دشوار است اما نتایج آن برای برنامه ریزی، اصلاح و تعدیل فعالیت‎های تبلیغاتی سازمان‎ها بسیار مفید خواهد بود. با بررسی تبلیغات و ارتباط آن با اهداف سازمان‎ها می‎توان بودجه‎ی تبلیغاتی، محتوای پیام‎ها و نوع رسانه‎ها و کانال‎های ارتباطی و حتی زمان و شرایط اجرای تبلیغ را تغییر و بهبود داد تا تبلیغات مؤثرتر از گذشته صورت گیرد.
۵-۳- پیشنهادات
همان‎طور که مشاهده شد، هیچ کدام از فرضیات فرعی پژوهش مورد تایید قرار نگرفت و از این رو فرض اصلی پژوهش نیز مورد تایید قرار نمی‎گیرد. برایند نتایج پژوهش حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر جذب گردشگران اروپایی به کشور موثر نبوده است یا به عبارتی دیگر تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران بر جذب گردشگران تاثیرگذار نبوده است. در ادامه به آسیب شناسی تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران می‎پردازیم.
۵-۳-۱- پیشنهادات حاصل از نتایج پژوهش
به طور کلی، دلیل اصلی عدم تاثیرگذاری تبلیغات اینترنتی ایران بر گردشگران اروپایی، به احتمال زیاد، ضعف تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران می‎باشد. از این رو، پیشنهاداتی برای ارتقای آن ارائه شده‎است.
تدوین برنامه‎های بازاریابی و پیرو آن، برنامه‎های تبلیغاتی منظم و دقیق مربوط به گردشگری کشور به دست افراد متخصص و با تجربه؛ باید در نظر گرفت که این برنامه‎ها باید قابلیت اجرایی داشته باشند و همچنین سیستم ارزیابی مناسبی برای اجرای این برنامه‎ها شکل گیرد تا در گذر زمان و در صورت نیاز بتوان آن‎ها را تغییر و تعدیل داد.
تقویت زیر ساخت‎های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، با تاکید خاص بر شبکه‎ی جهانی اینترنت به عنوان کانال ارتباط جهانی؛ امروزه، فقط وجود ارتباط مهم نبوده، بلکه نحوه‎ی دسترسی و زمان دسترسی به شبکه‎ی گسترده‎ی ارتباط جهانی مورد توجه خاص قرار گرفته است. چرا که اگر در زمان مناسب به این اطلاعات دسترسی وجود نداشته باشد، از اهمیت آن کاسته می‎شود. از این رو، تقویت پهنای باند اینترنت داخل کشور، هم در بخش دولتی و هم خصوصی پیشنهاد می‎شود تا از این طریق، هم سازمان‎های دولتی و هم سازمان‎ها یا شرکت‎های خصوصی بهتر بتوانند بر روی شبکه‎ی ارتباط جهانی، برنامه ریزی و سرمایه گذاری کنند. همان‎طور که می‎دانیم، یکی از مزایای رقابتی کشور‎ها و سازمان‎ها (به طور خاص)، استفاده از فناوری‎های نوین و به‎روز می‎باشد؛ کشور‎ها یا سازمان‎هایی که از این لحاظ ضعیف باشند، راه مشکل تری را پیش رو خواهند داشت.
گزینش افراد متخصص و با تجربه در بخش‎های مربوط به بازاریابی، تبلیغات، و فناوری‎های جدید در هر دو بخش عمومی و خصوصی گردشگری ایران؛ آن چه مسلم است، وجود سرمایه‎ی انسانی در موفقیت کشور‎ها و سازمان‎ها (به طور خاص) نقش تعیین‎کننده را دارد و بدون استفاده از منابع انسانی مناسب نمی‎توان انتظار موفقیت و پیشرفت را داشت. این در حالی است که کشور ما به نظر می‎رسد در استفاده‎ی مناسب از آن‎ها بهره‎ی چندانی نمی‎برد. در صورتی که مسؤلان مایل به گزینش افراد جدید در بخش‎های مربوط به بازاریابی گردشگری نباشند، می‎توانند به افراد موجود آموزش داد تا دانش و مهارت لازم را پیدا کنند و یا این که در صورت امکان به برون سپاری بخش‎هایی از فعالیت سازمان مورد نظر، روی آورند.
ایجاد پایگاه یا سیستم مدیریت مقصد برای جمع آوری و مدیریت داده‎های گردشگری ایران به صورت علمی و تخصصی و یا در صورت وجود، احیا و بهبود آن؛ برای شناخت و توسعه‎ی هر بخشی، نیاز اساسی به داده‎ها یا آمار و ارقام صحیح و علمی می‎باشد تا بتوان از آن‎ها برای تحلیل مسایل و ارائه راه کار‎ها استفاده کرد. متاسفانه بخش گردشگری ایران در این زمینه بسیار ضعیف می‎باشد؛ به طوری که پس از سال‎های متمادی از توجه خاص به گردشگری، هنوز آمار و ارقام درست یا مورد توافق حتی در مورد تعداد دیدارکنندگان خارجی نیز نداریم و این در حالی است که کشور‎های پیشرفته در حوزه‎ی گردشگری، از داشتن آمار علمی و به‎روز، نهایت بهره را می‎برند. وقتی ما هنوز آمار گردشگران ورودی به کشور را به طور صحیح نداریم، چگونه می‎خواهیم بر اساس ویژگی‎های آن‎ها، برنامه ریزی صحیحی در بخش بازاریابی و تبلیغات (به طور خاص) داشته باشیم؟
۵-۳-۲- پیشنهادات برای پژوهش‎های آتی
بررسی دلایل مؤثر نبودن تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران در جذب گردشگران اروپایی به کشور.
بررسی میزان اهمیت اینترنت به عنوان رسانه‎ی ارتباطی نوین در تبلیغات گردشگری ایران در مقابل سایر رسانه‎های ارتباطی سنتی در تبلیغات مانند تلویزیون، روزنامه، رادیو، مجله، و.. .
مطالعات تطبیقی ایران و سایر کشور‎های موفق در زمینه استفاده از اینترنت برای تبلیغات و جذب گردشگران خارجی؛ از مقایسه‎ی عملکرد و تجارب سایر کشور‎ها می‎توان بهره برد و راه پیشرفت را هموارتر ساخت.
مطالعه‎ی شناسایی و معرفی بهترین روش‎ها یا تکنیک‎های تبلیغات اینترنتی در جذب گردشگران خارجی به کشور.
۵-۴- محدودیت‎های پژوهش و سخن آخر
مهمترین محدودیت این پژوهش را می‎توان محدودیت زمانی این پژوهش دانست چرا که برای مطالعه‎ی چنین موضوعی می‎بایست تعداد گردشگران بیشتری را به عنوان نمونه مورد بررسی قرار داد و همچنین در دوره‎های مختلفی از سال و برای گروه‎های مختلفی از گردشگران، موضوع را بررسی کرد.
یکی از موضوعات دیگری که باید به عنوان محدودیت این تحقیق عنوان کرد و همواره برای اکثر پژوهش‎های دانشگاهی کشور وجود دارد، عدم همکاری بخش‎های عمومی و خصوصی گردشگری می‎باشد. این امر در صورتی اتفاق می‎افتد که تقریبا هر گونه پژوهشی که در بخش گردشگری و در سازمان خاصی صورت پذیرد می‎تواند موجب توسعه و بهبود گردشگری ایران به طور عام و بهبود سازمان مربوطه به طور خاص شود. به منظور انجام این پژوهش به چندین هتل جهت تکمیل پرسشنامه مراجعه شد که تنها تعداد اندکی از آن‎ها با پژوهشگر همکاری کردند.
عدم دسترسی به مقالات و کتاب‎های روز دنیا در ارتباط با موضوع پژوهش، یکی دیگر از محدودیت‎های این پژوهش می‎باشد. این در حالی است که هنگام انجام این پژوهش، دانشگاه محل تحصیل پژوهشگر به مدت حداقل ۲۰ روز کامل تعطیل بود و از بیرون نیز دسترسی پژوهشگر به منابع کتابخانه‎ای، اینترنت و غیرو بسیار محدود بود.
منابع و مآخذ
منابع فارسی
آتش‎پور، حمید، و امین جنتیان، سمیرا. (۱۳۸۲). روانشناسی رفتار مصرف‎کننده، تهران: انتشارات روزآمد.
آذر، عادلی، و ‌مومنی، منصور. (۱۳۸۰). ‌آمار و کاربرد آن در مدیریت. جلد دوم، تهران: سمت.
آفاق لرستانی، عبدالله. (۱۳۷۷). کانون‎های آگهی در چهل سال پیش. مجله رسانه، سال نهم، ۴.
اربابی، علی محمد. (۱۳۵۰). تبلیغات تجاری. (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی.
اکبرپور، تقی. (۱۳۹۰). پیش‎بینی تقاضای گردشگری ورودی به ایران (رویکرد شبکه‎های عصبی- فازی). پایان‎نامه کارشناسی‎ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
اکبری، رضا. (۱۳۸۱). تاثیر تبلیغات بر جذب گردشگران بین‎المللی به شهر اصفهان از دیدگاه گردشگران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
بازرگان هرندی، عباس، سرمدی، زهره، و حجازی، الهه. (۱۳۸۲). روش‎های تحقیق در علوم رفتاری. (چاپ اول)، تهران: انتشارات آگاه.
بختایی، امیر، و گلچین‎فر، شادی. (۱۳۸۵). مراحل تدوین یک طرح و برنامه تبلیغاتی، ماهنامه تدبیر، ۱۷۱.
پراتکانیس، آنتونی، و آرونسون، الیوت. (۱۳۸۵). عصر تبلیغات (ترجمه کاووس سید امامی و محمدصادق عباسی). تهران: انتشارات سروش.
پورکریمی، جواد. (۱۳۸۱). تبلیغات رسانه‎ای و تغییر نگرش مخاطبان؛ رویکردی روانشناختی بر تبلیغات، فصلنامه پژوهش و سنجش صدا و سیما، تهران: انتشارات سروش.
تبلیغات تجاری در اینترنت. (۱۳۸۴). http://www.tabliq.com.
تبلیغات در نقطه خرید. (۱۳۸۴). http://www.advertisingjournal.com.
سلیمانی، سمیرا. (۱۳۹۰). تاثیر تبلیغات اینترنتی بر تصویر ذهنی گردشگران از مقصد. پایان‎نامه کارشناسی‎ارشد. علامه طباطبایی.
شکیبایی، علی‎رضا. (۱۳۸۴). سهم ایران از درآمد جهانی صنعت گردشگری بسیار ناچیز است. روزنامه ایران. http://www.aftabir.com.

خانواده محدود به زن و شوهر و فرزندان نیست زیرا جدپدری نیز در کنار پدر بر نواده های خود ولایت دارد و پس از مرگ یا حجر پدر نیز، یگانه ولی اطفال بازمانده از اوست. در مواد ۱۱۸۲و۱۱۸۱ قانون مدنی به این مورد اشاره شده است.الزام به دادن نفقه نیز در میان خویشان در خط مستقیم وجود دارد و محدود به خویشان درجه اول نیست.^[۷۲]
گفته شد خانواده در آثار نویسندگان غالباً به دو شکل هسته ای و گسترده تقسیم می شود. البته امروزه نه آن شکل گسترده ای که در گذشته موجود بوده، وجود دارد^[۷۳] ونه آن شکل هسته ای که در تحقیقات پژوهشگران غربی یاد شده است.اما آن چه که قانون ما آن را پذیرفته و در حال حاضر در جامعه موجود است شکل سومی ست که حد وسط این دو قسم از خانواده است که در مباحث بعدی تبیین می شود.
نظر به لزوم تناسب و هماهنگی سیاست های قانون گذار بسته به شکل خانواده، بایستی نوع خانواده مشخص باشد. با مطالعه قوانین به ویژه قانون مدنی مستنبط از برخی تکالیف مقرره،که چند نمونه از آن ذیلاً بحث می شود، این پرسش مطرح است که آیا قانون گذار سیاست تشویق خانواده گسترده را مد نظر داشته است؟ آیا به دلیل وضعیت غالب زمان تصویب بوده؟ یا همچون سایر موارد، تقلیدی بدون مبانی و لحاظ زمان و مکان در بطن سیاست مختار بوده است؟ جهت بررسی بیش تر به مواد قانونی نظری می افکنیم.
۱٫ ماده ۱۲۲۰قانون مدنی مقرر می دارد«در صورت نبودن هیچ یک از ابوین یا عدم اطلاع آنها انجام تکلیف مقرر[تقاضای نصب قیم برای اشخاص صغیر،مجنون وغیر رشید] به عهده اقربائی است که با شخص محتاج به قیم، در یک جا زندگی می نمایند.» اولین مفهومی که به ذهن متبادر می شود شکلی نزدیک و شبیه خانواده گسترده در گذشته است. هرچند هنوز هم در برخی از قومیت ها و مناطق روستایی این شکل از خانواده البته نه به همان شکل دوران گذشته، دیده می شود. این امر با لحاظ سیاست های تقنینی دیگری چون پذیرش نهاد عاقله و قسامه تقویت می شود که در ادامه شرح داده می شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

قانون گذار می توانست این وظایف را به نهادهای مدنی بسپارد؛ مثلاً درنظر گرفتن شعبه کودکان بدون سرپرست در دادسرا؛ اما قانون گذارآن را از وظایف اقربا دانسته است: آیا این سیاست ترویج خانواده شبه گسترده ودینی و گزینش آن است یا این که بدون لحاظ هیچ سیاستی، صرفاً از متون فقهی استفاده شده که راهکار مزبور اقتضاء آن زمان و مکان بوده است؟
نکته ای که در خصوص نحوه اعمال سیاست حمایتی، سیاستی که عموماً توام با ارائه ی خدمات از طرف دولت است، لازم به ذکراست،لزوم وضع آن به صورت اختیار مشترک نهادها و سازمان هاست. بهتر است بالحاظ فاعده بومی سازی (لحاظ زمان ومکان) سیاست ها، موارد این چنینی را در کلانشهرها، که مورد غالب خانواده هسته ای از نوع مختص خانواده ایرانی ست، ابتدائاً به نهادهای مدنی وسازمان های دولتی سپرده شده و همزمان با اعمال این نوع سیاست جهت تقویت خانواده شبه گسترده و پذیرش کارکردهای این نوع خانواده از جانب مخاطبان و مجریان بستر سازی شود. در سایر نقاط، که مورد غالب خانواده شبه گسترده ست،بهتر است وظایف مورد بحث به شوراهایی متشکل از افرادی که خود عضو خانواده هستند، واگذار شود.به عبارت دیگر بستگانی که در یک منطقه جغرافیایی مشترک زندگی می کنند شورایی (با لحاظ تخصص و دانش مورد نیاز و مربوطه) از بین خودشان داشته باشند که اموری چون نصب قیم، داوری میان زن وشوهر و… را انجام دهد.
با این راهکار هم اصل تناسب سیاست با زمان و مکان رعایت می شود و هم خانواده ی شبه گسترده که کارکردهای جرم شناختی بسیاری دارد، حفظ شده و تقویت می شود.
۲٫ مواد ۱۲۰۵-۱۱۹۶قانون مدنی در خصوص نفقه اقارب مقرر می دارد که«اقارب نسبی در خط عمودی با وجود شرائطی ملزم به انفاق یکدیگرند»این در حالی است که صرف نظر از اسناد حقوق بشری، مستند به بند۱۲اصل سوم واصول بیست و نه، سی و سی و یک قانون اساسی، تأمین حداقل معاش یکی از تکالیفی ست که دولت در برابر شهروندان دارد.طبق تبصره۱ماده۱قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی« برخورداری از تأمین اجتماعی به نحوی که در این قانون می آید حق همه افراد کشور و تأمین آن، تکلیف دولت محسوب می شود.» وبند ه ماده۴ همان قانون«تأمین حداقل زندگی برای همه افراد و خانواده هائی که درآمد کافی ندارند بااولویت افرادی که به دلایل جسمی و روانی قادر به کار نیستند» از وظایف دولت شمرده شده است.
نظر به متون قانونی فوق این پرسش مطرح می شود که در صورتی که شهروندی بخواهد حق برخورداری از حداقل های زندگی را مطالبه کند آیا باید علیه دولت طرح دعوا کند یا علیه اقاربی که تکلیف به انفاق دارند؟
به نظر می رسد با لحاظ دو قاعده ی تناسب سیاست با زمان و مکان اجراو تنوع و گستردگی سیاست ها، این پاسخ که در کلانشهرها اولویت با تبصره۱ماده۱قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی است و در سایر نقاط اولویت با قانون مدنی است، پاسخی در خور است.بدین شرح که هردو قانون را قابل اجرا بدانیم اما در عمل در صورتی که خواهان از راه اول به مقصود نرسید به سراغ راه دوم برود. لازم به ذکر است که اعمال قانون الزام انفاق اقارب موجب تقویت خانواده ی شبه گسترده می شود.
۳٫ ماده۱۱۷۳ قانون مدنی مقرر می دارد:«هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که به طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد…. می تواند به تقاضای اقربای طفل به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند».
این در حالی است که ماده ای با مضمونی بسیار نزدیک در قانون مدنی فرانسه وجود دارد. ماده ۳۷۵ قانون مدنی فرانسه مقرر می دارد که«اگر سلامت، امنیت یا اخلاق یک صغیر غیر رشید در معرض خطر باشد یا چنان چه شرایط آموزش و پرورش او شدیداَ مختل باشد، بنابر تقاضای پدر و مادر مشترکاَ یا منفرداَ یا کسی که حضانت یا سرپرستی صغیر را به عهده دارد یا با تقاضای خود صغیر یا بنابر تقاضای دادسرا، دادگاه می تواند اقدام های مددکاری تربیتی نسبت به او معمول دارد. قاضی می تواند استثنائاَ خود نیز در این خصوص اقدام کند.»^[۷۴]
باید تا آن جایی که می توان سیاستهای حمایتی را از اختیارات مشترک نهادها قرار دهیم مثل این ماده سیاست حمایتی نباید اختیار انحصاری باشد.این امر در راستای اصل تنوع و گستردگی سیاست ها ست.
۴٫ نهاد عاقله و قسامه در قانون مجازات اسلامی از دیگر مواردی اند که نظریه ی سیاست گزینش و ترویج خانواده ی شبه گسترده را قوت می بخشند. البته در خصوص انشائی و یا تاسیسی بودن حکم عاقله اختلاف نظر وجود دارد. مباحث پیشرو با نظریه ی تاسیسی بودن سازگارتر است.^[۷۵] همان طور که در مباحث پیشین گفته شد، ماهیت سیستماتیک یا همان تجزیه و تحلیل مبتنی بر سیستم، روشن ساختن ساختارهای عمده و اساسی است که منظور از آن روابط پایه هستند که از ثبات نسبی برخوردارند برخلاف آن چه که در مورد سیاست جنایی گفته شد که باید متعلق به زمان و مکانی باشد که اجرا می شود، روابط پایه به مفهوم«احکام اولیه» نزدیک می شود که ویژگی اساسی آن دائمی و غیر قابل تغییر بودن است. ما در نظام سیاست جنایی اسلام از رابطه پایه که اراده شده است رابطه های جزئی تر را کشف می کنیم. احکام تاسیسی در زمره ی روابط پایه که در واقع همان سیاست های کلان هستند قرار می گیرند و احکام امضایی را می توان از زمره ی سیاست های خرد دانست که بایستی در زمان و مکان جاری باشند.^[۷۶]
قانون مجازات اسلامی مواد ۳۰۴ الی ۳۱۲ خود را به بحث ضمان عاقله اختصاص داده است.
ماده(۳۰۷)ق.م.ا عاقله رابدین شکل تعریف کرده است:عاقله عبارت است از بستگان ذکور نسبی پدری و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث به طوری که همه کسانی که حین الفوت می توانند ارث ببرند به صورت مساوی عهده دار پرداخت دیه خواهند بود.
پس مردانی هستند که با قاتل قرابت ابی یا ابوینی دارند ؛ مانند پدر و جد پدری هر چه بالا رود فرزندان و نوادگان هر چه پایین روند ، برادران ، عموها و فرزندان آن ها البته در اصطلاحات فقهی زنان از خویشاوندان پدر متوفی نیز حکما ملحق به عصبه شده اند .
ولی قانون مجازات اسلامی فقط بستگان ذکور را جزء عصبه می داند.
این که شارع زنان را جزء عصبه ندانسته با تکلیف مقرره در تناسب است چرا که تکلیف عاقله یک تکلیف مالی است که با رکن اقتصادی بودن مرد سازگار است.چرکه غالباً زن ها فاقد منبع درآمد هستند یا لااقل در زمان وضع این قاعده چنین بوده است. در فصل سوم توضیح داده خواهد شد که طراح سیاست جنایی، عناصر نظام و روابطشان با یکدیگر را باید به گونه ای تنظیم و تعریف کند که منجر به تضمین و بهینه سازی عناصر شود، نه این که موجب تضعیف کارکرد یکدیگر شوند.
در بررسی منشأ دیه ی عاقله می توان گفت از جمله عوامل موثر در پیدایش این حکم وجود شرایط و اوضاع و احوال خاص حاکم بر زندگی و نظام قبیله ای اعراب بوده است و ضرورت این زندگی و ادامه حیات قبیله ای موجب آن شده بود که افراد به طور طبیعی در برابر عوامل نامساعد و تعدی و تجاوز بیگانه به افراد گروه، به یاری و حمایت از او برخیزند و قیام کنند. ادامه این همکاری باعث ایجاد مسئولیت کیفری جمعی نسبت به اعمال دیگران شده است و در حقیقت مشارکت دسته جمعی افرادی که شخصاً در وقوع قتل خطای محض دخالتی نداشته اند، نوعی تعهد الزام آوری است که نه تنها موجب برقراری صلح و آشتی و امنیت در بین گروه های متخاصم بوده ؛ بلکه نوعی قبول خطر و بیمه اجباری تلقی می گردد که ضرورت آن را نظام قبیله ای توجیه کرده است .هم چنین یکی از معانی لغوی عاقله «بازداشتن» است . هنگامی که بستگان نزدیک انسان از این حکم اسلامی با خبر باشند که هر کدام باید سهمی خاص از دیه ی خطای نزدیکان خود را بدهند ، سعی می کنند یکدیگر را به احتیاط هر چه بیشتر در مسائل حادثه آفرین دعوت کنند تا نه خسارتی پیش آید و نه آن ها مجبور باشند دیه بپردازند .
البته درست است که قاتل عمدی ندارد ولی اگر در مقدمات آن احتیاط بیشتری مبذول گردد مسلماً درصد خطاهای او پایین میآید. منشأ این حکم حمایتی است طبیعی در میان خویشان ذکور فرد . برای این مبنا شارع مقدس احکامی از قبیل ضمان عاقله را مقرر فرموده است که در حقیقت نوعی بیمه است.^[۷۷]
گفته شد که در خانواده ی غیر هسته ای اعضای خانواده با نظارتی که بر رفتار جوانان و نوجوانان دارند تا حد زیادی مانع خطا و ارتکاب جرم توسط آنان می شوند.حمایت عاقله از فرد بزهکار اثر بازدارندگی زیادی دارد. وقتی فردی بداند در صورت ارتکاب جرم اعضای خانواده اش بایستی پاسخگو باشند در مقایسه با زمانی که به تنهایی پاسخگو است بازدارندگی بیشتری از ارتکاب خطا دارد. هرچند عده ای بر این اعتقاد هستند که ضمان عاقله به معنای مسئولیت گروهی از خویشاوندان شخص جانی در پرداخت دیه ی جنایت خطایی که در آن هیچ گونه نقشی نداشته اند، امروز با تردیدهای بسیاری مواجه است . و آن را از جمله قوانین متروک قانون مجازات اسلامی می دانند . این گروه اظهار می دارند با در نظر گرفتن اصل شخصی بودن مجازات ها و این که این مسئله مربوط به مقتضیات زمانی زندگی قبیله ای در قبل از اسلام و مسئولیت جمعی در آن زمان است که در آن تجاوز به جان و مال یکی از افراد قبیله ، تعدی و تجاوز به کل جامعه تلقی می شد . در شرایط فعلی با توجه به زندگی شهری و اجتماعی موردی برای تحمیل مسئولیت افراد قبیله به مردان آن نیست و عمل به آن در برخی مناطق ناشی از تکلیف اخلاقی و روش سنتی برخی خانواده ها است و نمی شود آن را به عموم افراد جامعه تسری داد . چرا که در شرایط امروزی نظام خانوادگی متحول شده است و دیگر مثل زمان های قبل نمی شود مثلاً عمویی که تا به حال برادرزاده اش را حتی یک بار ندیده را به خاطر این که برادرزاده اش مرتکب قتل شده و پدر او در عسرت است ، قانوناً مجبور به تحمل مجازات نمود . در مقابل نیز عده ای ضمان عاقله را از قواعد مترقی و عادلانه ی اسلام می دانند و اظهار می کنند که این در جهت حمایت از خون مجنی علیه و جلوگیری از به هدر رفتن آن است . این که وظیفه خویشاوندان قاتل است که دیه ی مقتول را بپردازند ، مشروط بر این که از نظر مالی تمکن داشته باشند و سایر حدود و شرایط را هم رعایت کنند ، اشکال و ایراد حقوقی ندارد ، این حکم در مورد شخص معین و مشخصی نیست که قابل ایراد باشد ، بلکه حکمی عام است. همان طور که همبستگی های خانوادگی نهاد ارث و تقسیم میراث را بر مبنای اماره ی عاطفه توجیه و قابل پذیرش می کند مسئولیت اعضای خانواده ی شبه هسته ای هم دارای توجیه است.البته همان طور که سابقاً گفته شد یک سیاست جنایی در مرحله ی اجرا نیازمند رعایت اصل تدریجی و پلکانی بودن است.
یکی از مبانی عقلی نهاد عاقله تقویت و تحکیم خانواده است بنابراین وقتی خویشاوندانی که مشمول قانون عاقله اند ، شرعاً موظف به پرداخت دیه قتل خطایی شدند ، تعصبات بی جا و بی رویه ای که در بعضی از اقوام و قبیله ها است ، تعدیل و سبک می شود و لااقل این که بجا و حساب شده مصرف می شود . قانون عاقله موجب تقویت و استحکام بنیان خانواده و موجب ارتباط و اتصال اعضای خانواده ها می شود ؛ چون وقتی از ناحیه ی شارع مقدس ، خانواده ها موظف باشند که دیه ی قتل و جنایت خطایی خویشاوندان را بدهند ، باعث می شود یکدیگر را شناسایی کنند به طوری که اگر فردی از خانواده ها در کشورهای خارجی هم زندگی کند ، مورد غفلت قرار نمی گیرد و بدینوسیله با دیگر فامیل ارتباط برقرار می کند و بدین وسیله پیوند خانوادگی تقویت می شود . وقتی رابطه خانوادگی مستحکم شود ، در مشکلات زندگی یکدیگر را کمک می کنند . فلسفه ی این که اسلام بر مسئله ی صله رحم تأکید فراوان کرده است ، همین است که روابط خانوادگی مستحکم شود تا در روزهای سخت همدیگر را کمک کنند. قانون عاقله موجب حفظ نسبت های خانوادگی و فراموش نشدن خویشاوندی می شود . در کنار آن نیز چون نظام خانوادگی در اسلام براساس تعاون و همیاری استوار شده است وظیفه هر فردی در نظام خانواده و اجتمـــاع این است که به افراد آن کمک کند و در برابر آن بی تفاوت نباشد ، قطعاً قانون عاقله موجب به وجود آمدن اصل تعاون و همیاری و همکاری بین افراد خانواده و جامعه خواهد شد و از آنجا که جرایم خطایی زیاد اتفاق می افتد باید در تمام اوقات خانواده با هم ارتباط داشته باشند ، بنابراین ارتباط و پیوند خانوادگی همیشگی و دائمی خواهد شد .^[۷۸]
از دیگر مبانی عقلی نهاد عاقله مسئولیت تربیت و نظارت اعضای خانواده ی گستره بر رفتار یکدیگر است.اساس و ریشه ی جنایت های خطایی ، سهل انگاری و عدم احتیاط است و علت این دو هم سوء تربیت و عدم توجیه جنایت برای جنایتکاران است و مسئول تربیت ، همان عاقله و خویشاوندان اند که به هم اتصال دارند؛ اگر خویشاوندان آگاهی به این حکم داشته باشند ، در مقام تعلیم و تربیت و توجیه خویشاوندان خود بر می آیند.^[۷۹]
با توجه ب کلیت نظام حقوقی نوع خانواده ی مورد نظر شارع خانواده ی شبه گسترده است و سیاست ها بایستی در راستای تقویت این نوع خانواده باشد و عنصر کیفیت اجرایی کردن ایجاب می کند این حرکت به کندی شروع شده و کم کم بستر سازی شود.
مبحث دوم: اصول جایگاه خانواده در نظام سیاست جنایی
نظام سیاست جنایی جهت نظم بخشی و سیستماتیک کردن راهکارها و سیاست های پراکنده مبارزه با جرم بوجود آمد چرا که با قرار گرفتن یک عنصر در یک نظام بهتر می توان به هدف رسید. خانوده مهمترین، بادوام ترین و اولین عنصر(نهاد) اعمال سیاست جنایی است.^[۸۰]
برای اینکه خانواده در نظام سیاست جنایی بتواند کارآمد باشد باید اصولی بر جایگاه آن حاکم باشد که این اصول متأثر از ویژگی های یک نظام سیاست جنایی کارآمد است؛ چراکه خانواده عنصر و المانی از این نظام است. به عبارت دیگر ما به نظام خانواده و کارکردهای آن رویکرد و رهیافت سیاست جنایی داریم. ضرورت اتخاذ رویکرد سیستماتیک به دانش سیاست جنایی که در مباحث پیشین تبیین شد، ضرورت رویکرد سیاست جنایی به خانواده را نیز توجیه می کند.
گفتار اول: لزوم نگرش سیستمی به خا نواده و ماهیت نظام مند آن
در این قسمت ضمن توضیح نگرش سیستمی در علوم انسانی به طور کلی، و پس از آن یکی از نظریات جامعه شناختی خانواده، توجه به ماهیت نظام مند خانواده به عنوان یکی از اصول جایگاه خانواده در نظام سیاست جنایی تشریح می شود.
بند اول: مفهوم نگرش سیستمی^[۸۱]
در این قسمت ابتدا به مفهوم نگرش سیستمی اشاره شده و سپس لزوم آن در نظام خانواده تشریح می شود هم چنان که در فصل اول در خصوص نظام سیاست جنایی تبیین شد،
ریشه های اندیشه سیستمی در بلندی تاریخ بشری جای دارد. ارسطو، افلاطون، ابن خلدون، مولانا، هگل، ازجمله دانشمندانی هستند که به مفهوم سیستم توجه داشته اند.
در اواخر قرن نوزدهم درپی تحولاتی که در علوم فیزیک، شیمی، زیست شناسی به وجود آمد بشر توانست به کمک این دانشها به قلمرو ناشناخته ای از اسرار جهان پای گذارد که کلیت، نظام و پویایی در جهان مادی و پدیده‌های آن از دستاوردهای این اکتشافات بود. در این زمان به جای تشریح یک کل براساس اجزای تشکیل دهنده آن، نحوه قرارگرفتن اجزا در کل مطالعه می شد. بدین ترتیب زمینه ای برای کل نگری فراهم شد. ولی اندکی پیش از آغاز جنگ جهانی دوم، علوم حرکت موضوعی خود را به سوی کلیتی جدید در بستر جنبش ظهور علوم میان رشته ای پیش گرفتند.
در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ نیاز بسیاری به امتزاج دو یا چند شاخه از علوم بشری، برای بررسی و حل مسائل پیچیده پدید آمد که منجر به پیدایش علوم بین رشته ای شد و از علوم مختلف در قالبهای به اصطلاح سیستماتیک برای حل مسائل پیچیده بهره گرفته شد. نگرش سیستمی به مسائل و پدیده‌ها و همین طور نظریه عمومی سیستم‌ها را می توان به این تحولات و گرایش های نسبت داد.
تفکر سیستمی، برخلاف برخی از جنبشهای فکری که دریک رشته علمی و در محدوده معینی نشو و نما کرده اند، در خارج از محدوده یک علم معین متولد شد و در محیطی میان رشته ای رشد کرد. از آنجا که این شیوه تفکر، به طورکلی با مجموعه‌هایی متشکل از اجزا سروکار دارد، نه با خود اجزا، ضرورتا از مرزهای سنتی علوم خاص فراتر رفته و عمومیت یافته است. البته تفکر سیستمی در تضاد با تفکر تحلیلی تجزیه مدار نیست. درواقع این دو روش مکمل یکدیگرند، نه جایگزین هم. از این رهگذر گروهی از صاحبنظران عنوان می کنند که پیدایش نظریه عمومی سیستم ها محصول عمر انسان متمدن است که مراحل تکامل خود را از دورانهای قبل از میلاد شروع کرده است. ما در اینجا گریزی می زنیم به این مراحل و تکامل آنها:
الف. دوران منطق ارسطویی: منطق ارسطویی درواقع ترکیب کاملی از منطق سقراط و افلاطون است که کتاب جمهوری افلاطون و همین‌طور استدلال قیاسی ارسطو، نمونه خوبی برای تفکر سیستم ارائه می کنند.
ب. دوران منطق تجربی: این نحله فکری با کار فرانسیس بیکن در اوایل قرن ۱۶ و با تکیه بر روش علمی مبتنی بر مشاهده، تجربه و استقرار بنا شد و با افرادی چون دکارت، هگل، کانت، کنت، میل و اسپنسر مسیر خود را ادامه داد و منجر به پیدایش تفکر سیستمی شد.
ج. دوران منطق سیستمی: جنبش واقعی مطالعات میان رشته ای، هنگامی آغاز شد که دانشمندان دریافتند بیشتر پدیده های موردنظر آنان از ویژگیهایی مشترک و نظام‌مند برخوردار است‌ و پیچیدگی روزافزون مسائل جهان و طرح مسائل جدید از یک طرف و عدم کفایت مدلهای مکانیستی و تخصصی شدن علوم ازجمله عواملی بود که باعث به وجود آمدن سیستم‌ها شد وبرخی از متفکران^[۸۲] را به این نتیجه رسانید که سرمایه فکری بشری که از قرن هفدهم به بعد فراهم شده بود، روبه اتمام است و باید منابع عقاید و افکار و بینشهای جدیدی کشف شوند.^[۸۳]در همین راستا این ایده مطرح شد که که نگرش سیستمی را می توان مثل علوم مهندسی در علوم اجتماعی نیز بکار برد؛ البته در ادامه با مثالی از حوزه ی علوم پزشکی، روشن می شود که متخصصان این حوزه نیز به محاسن این رویکرد پی برده اند.
ضرورت عینی و محسوس کردن مفاهیم انتزاعی علوم انسانی در مقام توضیح و تفهیم،هم چنین کاربرد نگرش سیستمی در کلیه ی گرایش های علمی، ما را بر آن داشت تا به منظور تبیین مفهوم وضرورت نگرش سیستمی و رویکرد کل نگر از یکی از اصطلاحات علم پزشکی تحت عنوان هومیوپاتی، به شرح ذیل بهره جوییم.
هومیوپاتی یکی از روش های درمانی است که در حیطه طب مکمل قرار دارد و امروزه در دنیا بسیار گسترش یافته است. اگر نگاهی کلی به طب داشته باشیم، باید گفت که عمدتاً دو نوع نگرش از زمان بقراط تاکنون بر پزشکی حاکم بوده است؛ یکی نگرش کل نگر و دیگری، نگرش جزء نگر. درهر دوره از تاریخ پزشکی، یکی از این دو نگرش غالب بوده اند. در نگرش کل نگر، هدف این نیست که شناخت از طریق اجزاء حاصل شود، بلکه بررسی پدیدارشناختی روی کلیت سیستم، (مثلاً چگونگی پاسخ دهی در مقابل یک محرک) باعث شناسائی سیستم می شود. در پزشکی بهترین مثال برای این نوع نگرش، عبارت است از پزشکی مولکولی، به عنوان یک نگرش جزء نگر؛ و پزشکی مبتنی بر شواهد به عنوان یک نگرش کل نگر. در واقع پزشکی هومیوپاتی دیدگاهی کاملاً گل نگر دارد و تأکید اصلی اش برروی نگاه پدیدار شناسانه، از انسان است.از طرفی هومیوپاتی یکی از رشته های طب کل نگر نیز است. البته همه رشته های طب مکمل مبتنی بر شیوه کل نگر نیستند ولی هومیوپاتی هم یکی از رشته های طب جایگزین و مکمل است و هم مبتنی بر نگرش کل نگر می باشد. نکته دوم این که هومیوپاتی یک شیوه دارو درمانی است.
آن چه که به بحث ما مربوط می شود مواجه شدن هومیوپات با کل فرد بیماراست. هومیوپات از تمام علائم بیمارش پرس و جو می کند و توضیح دقیق بیماری برعهده فرد بیمار خواهد بود. حتی طرز سخن گفتن، راه رفتن، نگاه کردن بیمار تمایلات و بیزاری ها و شرحی که از احساسات وارتباطات و زندگی خودش می دهد برای یک هومیوپات اهمیت اساسی دارد. در پزشکی رایج معمولاً بیمار فقط از ناراحتی و پاتولوژی بخصوصی صحبت می کند. مثلاً از مشکل معده وگوارش که بدلیل آن به متخصص گوارش مراجعه کرده و از مشکلات عصبی و یا روانی که بدلیل آن به متخصص روانپزشک و یا مغز و اعصاب مراجعه کرده است. اگر مشکلی از بیمار مربوط به حوزه تخصصی پزشک معالجش نباشد او را به متخصص دیگری ارجاع خواهد داد. در صورتیکه چنین تقسیم بندی هایی در حوزه هومیوپاتی وجود ندارد. البته این به معنای عدم ارجاع بیماران به متخصصان در شرایط خاص نیست. ^[۸۴]
از آن جایی که در نگرش سیستمی، به هنگام تبیین رفتار یک جزء خاص مانند یک مجرم یا یک حکومت یا صنف اجتماعی مثل کارگر و حتی نژاد مثل نژاد سیاه و یا جنس مثل زن، تبیین باید به بالاترین سطح ممکن معطوف گردد و به اصطلاح در عین توجه به سیستم فرعی باید به شناخت سیستم اصلی همت گماشت.
توجه داشته باشیم که عمل ارتباطات و حفظ تعادل بین اجزای سیستم و نیز استقرار مکانیزم بازخور که موجب تحقق حالت تنظیم شونده خودکار می‌گردد، برای حفظ تعادل پویایی سیستم بسیار ضروری است و نیز نگرش سیستمی دیدگاهی است که به ما اجازه می دهد تا نیروها و متغیرهایی که در محیط خارج و داخل سازمان تاثیر اساسی دارند بشناسیم و به عملکرد و جایگاه آن در سازمان پی برده و نیز این نگرش در اداره ی سازمان ها موجب یکپارچگی در ایجاد چارچوب کلی می شودو جنبه ها ی گوناگون شناخت سازمان ها را عملی می سازد و از نظر مدیریتی نگرش سیستمی موجب می شود تا طراح سیاست جنایی به سازمان ها به صورت یک کل و بخشی از یک محیط بزرگ تر توجه کنند.در تبیین جایگاه خانواده درنظام سیاست جنایی این رویکرد ونگرش، اجتناب ناپذیر است. ضمن این که توجه به این نکته ضروری است که دین اسلام به عنوان دینی الهی که کاملاً بر مبنای تفکر سیستمی استوار است مطرح می‌شود. ^[۸۵]
بند دوم: ماهیت نظام مند خانواده
در مباحث پیشین گفته شد که عناصر یک سیستم در ارتباط کامل و متناسب با هم هستند. نمی توان به راحتی جای عناصر را در سیستم تغییر داد بی آنکه کل سیستم با تزلزل و تغییر مواجه نشود. باید به پیوستگی و ارتباط عناصر با یکدیگر توجه کنیم. یک طراح سیاست جنایی بایستی به کارکرد عناصر توجه ویژه داشته باشد چرا که کیفیت کارکرد یک عنصر بقای کارکرد دیگر عناصر را تضمین می کند.
نظریه ی کارکردگرای ساختاری از میان چندین نظریه ی جامعه شناختی خانواده^[۸۶]، نظریه ای ست که تا اندازه ای می تواند در تبیین جایگاه خانواده در نظام سیاست جنایی ما کارساز باشد، گزینش شده است که ذیلا آورده می شود.
طبق نظریه کارکردگرایی، هر فرهنگ مجموعه بههم پیوسته، یگانه و نسبتاً منسجمی است که باید آن را به عنوان یک کل ملاحظه و تبیین کرد؛ از این‌رو جدا کردن یک عنصر یا ویژگی فرهنگی همچون مهریه یا یک نهاد از بستر و زمینه اصلی آن، مانع از تبیین واقع ‌بینانه آن خواهد بود؛ زیرا عناصر و ویژگی‌های فرهنگی در صورتی که خارج از موقعیت و جایگاه ساختاری‌شان در مجموعه مربوط و به‌گونه‌ای مستقل از ارتباط با سایر عناصر فرهنگی ملاحظه شوند، پدیده‌هایی بی‌معنا وغیر قابل تفسیر خواهند بود. نظریهپردازان کارکردگرا از خاستگاه پدیده های اجتماعی و نیز پیامدها و کارکردهای آن پدیده بحث میکنند. به عبارت دیگر نه فقط به فلسفه وجودی پدیده ها، بلکه به نتایج خواسته یا ناخواسته آن ها نیز توجه میکنند که نکته بسیار مهمی است. به تعبیر کوزر: «دورکیم میان پیامدهای کارکردی و انگیزش‌های فردی، آشکارا تمایز قائل می‌شود. در تبیین واقعیت اجتماعی، نشان دادن علت آن کافی نیست،‌ بلکه ما باید در بیشتر موارد، کارکرد آن واقعیت را در تثبیت سازمان اجتماعی نیز نشان دهیم.» دیدگاه جامعه شناختی سیستمی متاثر از الگوی کارکردگرایی ساختی پارسونز شکل گرفت این دیدگاه براساس پیشفرضهای مفهومی و نظری پارسونز دنبال شده است. در این دیدگاه خانواده به عنوان نظامی در نظر گرفته میشود که ورودی، خروجی و فرآیندهایی دارد.
پیشفرضهای اصلی نظریه در مطالعه خانواده توسط توسط پژوهشگران این شاخه، اپستین و بیشاب، به این شرح بیان شده است:^[۸۷]

در بسیاری از سازمانهای پروژه ای که در آن فرهنگ سازمانی با قدرت فاصله زیادی دارد مدیران پروژه های سازمان می کوشند تا قلمرویی برای خود بوجود آورند و پروژه را با میل و اعتقاد خود مدیریت و هدایت کنند. عموما” مشاهده می شود که در صورت نبود یک نظام مدیریتی کلان ومتمرکز، پروژه های سازمان در تعارض با یکدیگر قرار می گیرند و مدیران پروژه برای اینکه بتوانند پروژه تحت رهبری خود را به بهترین نحو ممکن به اتمام برساند با سایر مدیران پروژه برای جذب منابع بیشتر می پردازند که در نهایت آنکه از این کشمکش زیان خواهد دید کل سازمان و مشتریان پروژه می باشند. از این رو مدیران ارشد سازمان باید سعی کنند تا با ایجاد توازن و تعادل بین نیازمندی های پروژه و انتظارات مدیران پروژه، عملکرد کل سازمان را بهبود و ارتقاء بخشند. مدیریت سبد پروژه رویکردی است که به موجب آن پروژه های سازمان جهت تحقق مأموریت سازمان همراستا و مرتب می شوند و به تبع آن هزینه های تمام شده و زمان انجام پروژه ها به حداقل ممکن می رسند و سازمان سریعتر به منافع و اهداف خود نائل می گردد. به طور کلی برخورداری از رویکرد مدیریت سبد پروژه منافع و نتایج زیر را برای سازمان به همراه می آورد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ارزش جمعی بالاتر برای سبد پروژه های سازمان
ریسک جمعی پایین تر برای سازمان
ساماندهی سرمایه گذاری های سازمان(بهره وری سرمایه)
تأثیرات سازمانی بیشتر با حجم سرمایه گذاری کمتر
تصحیح و مدیریت عملکرد بهتر در سطح کل سازمان
درک جامع از وضعیت عملکرد
تضمین حسن همجواری بین پروژه های سازمان (مکانن،۲۰۰۷)
۲-۲-۱۲مدلهای مدیریت سبد پروژه
مدیریت سبد پروژه با توجه به شرایط و مفروضات محیطی و سازمانی را می توان در دو قالب و بر دو قاعده دو مدل زیر اعمال نمود:
مدل التزام سود^۱
مدل التزام بودجه^۲
هر یک از مدلهای مزبور با توجه به اینکه سازمان از لحاظ میزان بودجه تحت اختیار و التزام سود در چه وضعیتی قرار دارد، انتخاب می شود. حال به منظور شناخت بیشتر مدلهای مذکور شرح مختصری از هر یک آورده می شود. (زارع اشکذری،۱۳۸۴)
۲-۲-۱۲-۱ مدل التزام سود
بر طبق مدل مزبور پروژه ها و برنامه های کاری حکم ابزارهایی را دارند که می توان به موجب آنها درآمد سازمانی را افزایش داد. در این مدل تصمیمات و رفتارهای مشتری پروژه از اهویت ویژه ای برخوردار است و هرگونه نارضایتی از سوی مشتری می تواند مخاطره ای غیر اغماض را به همراه آورد. بدیهی است در سازمانی که این مدل جهت مدیریت سبد پروژه برگزیده می شود به راحتی نمی توان به هر طرح پروژه ای پاسخ مثبت داد و آنرا اجرا نمود مگر اینکه اطمینان وجود داشته باشد که نتایج پروژه رضایت مشتری را جلب خواهد کرد. در این مدل محوریت ارزیابی و سنجش پروژه ها توجیه های اقتصادی است.
۱-Engagement Profitability
۲-Budget Alignment
بر طبق این مدل ابتدا مدیریت سبد پروژه با تشخیص پروژه های سود آور و بررسی منابع سازمانی آغاز می شود و سپس با رشد و توسعه مهارتهای انسانی و سازمانی، توجه به بازار مصرف و محصول منعطف می شود. به بیان دیگر بر اساس این مدل منافع اقتصادی ناشی از نتایج پروژه است که مشخص می کند سمت و سوی سازمان باید چه جهتی داشته باشد.
۲-۲-۱۲-۲ مدل التزام بودجه
در این مدل تأکید بر آن است که بتوان از بودجه ای که در اختیار سازمان گذاشته می شود حداکثر بهره وری، راندمان کاری را اخذ نمود. بر اساس این مدل آنچه اهمیت دارد اولویت بندی و هدایت مجموعه پروژه هایی است که به بیشترین عایدی با توجه به بودجه محدود بدست آید. البته این پروژه ها ممکن است به طور مستقیم و در زمان کوتاه منافعی برای مشتریان اصلی پروژه در بر نداشته باشد. مدیریت سازمان در صورت اتخاذ این مدل ازآزادی عمل زیادی برای پذیرش و یا عدم پذیرش طرحهای پروژه برخوردار نیست و باید در خصوص تصمیمات خود در مجامع مختلف پاسخگویی نتایج پروژه باشد. دراین مدل محوریت با بودجه سازمان و توجیه های اجتماعی است. شکل زیر ماهیت و فلسفه مدل مزبور را نشان می دهد. (زارع اشکذری،۱۳۸۴)
(شکل ۲-۷) مدل التزام بودجه
در حقیقت مدل مزبور مؤید فرایند خطی است که چرخه حیات پروژه را ازآغاز شکل گیری تا فاز اختتام نشان می دهد. برطبق این مدل ابتدا تقاضای جدید از سوی ذی النفعان پروژه دریافت می شود و پس از آن، تقاضای واصله در دو بعدی بودجه-منفعت مورد بررسی قرار می گیرد. در گام بعدی برای هر یک از پروژه ها می بایست بررسی های تفصیلی مانند درخواست بودجه، تخمین ها، برنامه ریزی منابع و ساختار شکست کار انجام شود. همچنین در این مرحله برنامه زمان بندی برای پروژه های تأیید شده تهیه می شود.
در مرحله تحویل، پروژه های مصوب با توجه به زمان مقرر و بودجه مصوب به انجام می رسند ودر نهایت عواید پروژه با توجه به اهدافی که از ابتدا برای پروژه تصور شده بود مورد ارزیابی قرار می گیرند و نتایج این ارزیابی در تصمیمات بعدی برای تخصیص بودجه سازمان برای پروژه های آتی بکار گرفته خواهند شد.
(شکل ۲-۸) ارتباط فرایندها در مدیریت پورتفولیوی
۲-۲-۱۳ تفاوت مدیریت پروژه و مدیریت پورتفولیوی چیست؟
در فهمیدن تفاوت بین مدیریت پروژه و مدیریت سبد پروژه ها ریال درک درست پورتفولیوی پروژه و پیاده سازی آن در سازمان، عامل اصلی و اساسی محسوب می شود. (کرزنر،۲۰۰۴،ص۸۶۴)
راشلین و استافر این تفاوتها را برای پروژه ها بصورت زیر بیان کرده اند:
“مدیریت پروژه یک فرایند مداومی است که روی اندازه تمرکز می کند. اهداف مورد نظر را در هزینه، برنامه زمانبندی، مبانی تکنیکی و اجرایی بدست می آورد.”
“کانون توجه مدیریت پورتفولیوی در یک سطح متراکم است. هدف اولیه شناخت، انتخاب، سرمایه گذاری، نظارت و نگهداری ترکیب مناسبی از پروژه ها و ابتکارات لازم برای بدست آوردن اهداف و مقاصد سازمان است.”
مدیریت پورتفولیوی، توجه روی انبوه هزینه ها، ریسکها، و بازگشت همه پروژه های داخل پورتفولیوی و سبک و سنگین کردن گوناگون از میان آنها را شامل می شود. مطمئنا” مدیر سبد پروژه ها نگران سلامت و خوب بودن هر پرژه که در سبد می باشد نیز می باشد. در ادامه، تصمیمات سبد پروژه روی تعیین ترکیب صحیح پروژه ها و سطح صحیح سرمایه گذاری روی هر کدام از پروژه ها انجام می گیرد. خروجی، بهترین تعادل بین ابتکارات جدید استراتژی و گذشته است. مدیریت سبد یک سلسله از مناسبات ویژه پروژه مثل ROI,NPV,IRR دوره بازگشت و جریان نقدینگی و سپس تنظیم مناسب برای ریسک است. (کرزنر،۲۰۰۴،ص۸۶۴)
در جدول زیر ویژگی ها و تفاوتهای مدیر پروژه و مدیر پورتفولیوی پروژه آورده شده است.
۲-۲-۱۴ مدل بلوغ سیستم مدیریت سبد پروژه
در پی تحقیقی که توسط مارک جفری از دانشگاه مدیریت در شهر نورث وسترن انجام پذیرفت بلوغ سیستم مدیریت سبد پروژه در طی چهار مرحله حاصل می شود. جدول زیر شرایط و ویژگی هایی که نشان از سطح بلوغ مدیریت سبد پروژه را دارد نشان می دهد.(جفری ،دانشگاه نورث وسترن)
(جدول ۲-۲) بلوغ مدیریت سبد
شکل زیر منحنی بلوغ مدیریت سبد پروژه را نشان می دهد.
(شکل۲-۹) بلوغ مدیریت سبد
در تشریح سطوح بلوغ یافتگی نظام مدیریت سبد پروژه مطابق جدول می توان چنین استنباط نمود که در پایین ترین سطح، پروژه های سازمان بنا بر قضاوتهای فردی و سلیقه ای و بدون برخورداری از پشتوانه های علمی و تحلیلی مربوط به توجیهات اقتصادی و امکان سنجی دقیق آغاز می شوند و همچنین برای پیشبرد پروژه ها تصمیمات ناهماهنگ و بعضا” متناقضی توسط مدیران پروژه اتخاذ می گردد که این امر می تواند دردراز مدت لطمات جبران ناپذیری را بر بدنه سازمان وارد کند.
اما در سطح دوم یا به عبارتی سطح رشد مدل بلوغ به تدریج روشها، فرایندها و دستورالعمل ها بصورت مکتوب تهیه و در دسترس کارکنان قرار می گیرد. همچنین از دیگر اقداماتی که در این سطح بایستی صورت گیرد تشکیل دفتر مدیریت پروژه می باشد. وجود مرکزیتی در سازمان جهت نگهداری و ثبت اطلاعات و مستندات مربوط به پروژه های سازمان برای انجام مطالعات تحلیلی و ارزیابی فنی و اقتصادی نیز از دیگر فعالیتهایی است که می بایست در این سطح انجام پذیرد. اما از دیگر کمبودهایی که ممکن است کماکان در این سطح وجود داشته باشد آن است هنوز توافق جمعه بین مدیران پروژه در خصوص جایگاه پروژه در کل سازمان وجود ندارد و کماکان تمایل دارند بدون در نظر گرفتن اهداف و مأموریت سازمان، پروژه خود را به پایان برسانند و معتقدند که عملکرد پروژه بر عملکرد مجموعه سازمان اولویت دارد.
اما در سطح سوم بلوغ یافتگی نظام مدیریت پروژه به تدریج مدیران پروژه در می یابند که می بایست برای حمایت از عملکرد سازمان منافع و خط حرکتی پروژه تحت سرپرستی خود را با منافع و استراتژی سازمان همراستا سازند و چه بسا در پس این همراستایی بتوانند از حس همجواری با سایر پروژه ها برخوردار شوند و از این همکاری مزایایی را مانند انتقال و تبادل تجارب و آموخته ها، تأمین منابع و پشتیبانی مادی و معنوی دریافت کنند. در این سطح همچنین از ابزارها و تکنیکهای تحلیل مالی برای ارزیابی و تعیین نقاط قوت و ضعف پروژه ها استفاده می شود و نتایج بدست آمده در بهبود وضعیت موجود بکار برده می شوند.
در آخرین سطح از سطوح بلوغ مدیریت سبد پروژه، مدیران پروژه با فرایندهای مدیریتی پیشرفته به خصوص در عرصه مدیریت پروژه مجهز شده اند و در هر لحظه و در هر مقطع از چرخه حیات پروژه می توانند به بازبینی و تصحیح امور بپردازند و هرگونه مغایرتی را در سریع ترین زمان بر طرف کنند. دراین سطح برای مدیریت ارشد سازمان نیز امکان فراهم می گردد تا با بهره گرفتن از داشبورد مدیریت در یک نگاه وضعیت کلیه پروژه ها مورد بررسی قرار دهند و در صورت بروز انحراف عملکرد پروژه ها از مأموریت اصلی سازمان اقدامات اصلاحی برای حفظ هم راستای پروژه ها شناسایی و به معرض اجرا گذاشته شود.
۲-۲-۱۵ دفاتر مدیریت پروژه
همانطور که در مدل نظام مدیریت سبد پروژه ذکر شد، تشکیل دفتر مدیریت پروژه یکی از اقداماتی است که برای دستیابی به وحدت بخشی به رویه ها و ایجاد نظام های یکپارچه می بایست انجام پذیرد. توجه به شرح ماهیت وجودی اینگونه دفاتر در سازمانهای پروژه ای در این مقاله از آن رو است که از طریق این دفاتر بسیاری از امور مربوط به هدایت پروژه های سازمان تعریف و رهبری می شوند.
دفتر مدیریت پروژه سازمانی است حمایتی برای تضمین، تدوین و بکارگیری ” بهترین اقدامات” در مدیریت پروژه و ارائه خدمات پشتیبانی به متولیان و خبرگان مدیریت پروژه برای دستیابی به سطوح بهینه عملکرد در پروژه ها.
دفتر مدیریت پروژه مرکزی است برای: تدین استانداردهای مدیریت پروژه ، بهبود تعاملات و ایجاد اهرمی برای استفاده بهتر از منابع سازمان، کاهش ضایعات و اثرات منفی شکستهای پروژه بر بهره وری و اثر بخشی کل سازمان، ترویج و ترغیب به تعالی مدیریت پروژه در کلیه پروژه های سازمان.
دفتر مدیریت پروژه سازمانی است برای ایجاد الگوی ذهنی پروژه گرا که از طریق معرفی و استفاده از ابزارها و متدولوژی های مختلف سعی می کند ضمن ایجاد تعهد و توانمند سازی پروژه ها در نهایت درجه موفقیت و بهبودی ستانده های پروژه ها را افزایش دهد.

(۰/۳۷۷, ۰/۵۷۱, ۰/۷۲۳)

۰/۵۶۴۱

۸

استخراج و ثبت دانش تخصصی کارکنان

(۰/۳۷, ۰/۵۶۲, ۰/۷۱۶)

۰/۵۵۵۷

۹

تهیه دستورالعمل‌های لازم جهت دانش‌محور ساختن کلیه‌ی فرایندها

(۰/۳۶۴, ۰/۵۵۷, ۰/۷۱۶)

۰/۵۵۱۵

۱۰

هماهنگی کلیه‌ی واحدهای آموزشی، پژوهشی و اداری در فرآیندهای دانشی

(۰/۳۵۷, ۰/۵۳۹, ۰/۶۹۷)

۰/۵۳۴۸

۱۱

سیستم بازخورد مناسب جهت آگاهی افراد و سازمان از توانایی‌ها، موفقیت‌ها و نقاط ضعفشان

(۰/۳۵۱, ۰/۵۳۶, ۰/۶۹۸)

۰/۵۳۲۱

۱۲

هم‌راستا کردن فعالیت‌های مدیریت دانش با چشم‌انداز و مأموریت سازمان

(۰/۳۴۹, ۰/۵۳۵, ۰/۷)

۰/۵۳۱۱

۱۳

یافته‌های جدول(۴-۱۰) حاکی از این است که جهت پاسخ‌دهی به نیازمندی‌های مدیریت دانش در بیمارستان شهید بهشتی شیراز می‌بایست بر راه‌ حل ‌های مدیریت دانش زیر سرمایه‌گذاری نمود:
توزیع و به‌کارگیری صحیح دانش ذخیره شده در مسیر افزایش هرچه بیشتر بهره‌وری سازمان.
ایجاد چندین کانال به‌اشتراک‌گذاری دانش.
توسعه یک سازمان مبتنی بر یادگیری.
۴-۸- جمع‌بندی
در فصل حاضر نتایج حاصل از مراحل اجرای تحقیق تشریح شد. بر این اساس، ابتدا وزن نیازمندی‌های مدیریت دانش تعیین گردید. سپس اهمیت راه‌ حل ‌های مدیریت دانش مشخص شد. در نهایت با تشکیل ماتریس خانه QFD، اولویت‌ نهایی راه‌ حل ‌های مدیریت دانش تعیین گردید. در فصل پنجم به تفسیر یافته‌های تحقیق می‌پردازیم.
فصل پنجم
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
۵-۱- مقدمه
در جهان امروز که تولید کالا و خدمات، به­شدت دانش­مدار شده، دانش دارایی کلیدی کسب مزیت رقابتی و مدیریت دانش سرمایه اصلی فکری به­شمار می­رود. سازمان­هایی در رقابت جهانی از موفقیت بیشتری برخوردار هستند که به کمک ابزارهای مدیریتی و فنّاوری­های نوین، از فرصت­های ایجادشده به نفع خود استفاده کنند. بدیهی است که یکی از ابزارهای قدرتمند مواجهه سازمان با چالش­های مختلف و سریع دنیای کنونی، مدیریت دانش است(مک­کن^[۲۰۴]، ۱۹۹۹). امروزه مدیریت دانش به خاطر کاربردهایش در اکثر حوزه ها(مثلاً صنعت، دولت، پزشکی و آموزش) به زمینه­ پژوهشی مهمی در دهه­ اخیر تبدیل شده است(سعید^[۲۰۵]، ۲۰۱۰). با وجود اهمیت روزافزون مدیریت دانش به­منظور پیشبرد سازمان‌ها در دنیای رقابتی امروز، در زمینه پیاده‌سازی مدیریت دانش در این سازمان‌ها گاهی اوقات چالش‌ها و الزاماتی وجود دارد که برای جلوگیری از شکست در اجرای برنامه‌های مدیریت دانش، ابتدا باید این نیازمندی‌ها شناسایی و راه‌ حل‌ هایی برای رفع آن‌ها با توجه به ماهیت سازمان جست ‌و جو کرد. بنابراین این پژهش با هدف اولویت‌بندی راه‌ حل ‌های مدیریت دانش در بیمارستان شهید بهشتی شیراز با رویکرد QFD فازی انجام گرفته است. در این فصل، به ارائه‌ نتیجه‌‌گیری و تفسیر یافته­های تحقیق و پیشنهادات پرداخته شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۵-۵: تاثیر اندازه نخبه بر نرخ موفقیت الگوریتم TLBO ………………………………………..73
جدول ۵-۶: تاثیر اندازه نخبه بر درصد انحراف میانگین الگوریتم TLBO ……………………. 74
جدول ۵-۷: تاثیر روش زمانبندی بر الگوریتم TLBO برای مسائل J30 ………………………… 76

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۵-۸: تاثیر روش زمانبندی بر الگوریتم TLBO برای مسائل J60 ………………………… 76
جدول ۵-۹: تاثیر روش زمانبندی بر الگوریتم TLBO برای مسائل J90 ………………………… 76
جدول ۵-۱۰: تاثیر روش زمانبندی بر الگوریتم TLBO برای مسائل J120 …………………… 76
جدول ۵-۱۱: تاثیر روش زمانبندی بر الگوریتم TLBO …………………………………………………. 77
جدول ۵-۱۲: مقایسه الگوریتم­ها برای مسائل J30 …………………………………………………………. 79
جدول ۵-۱۳: مقایسه الگوریتم­ها برای مسائل J60 …………………………………………………………. 80
جدول ۵-۱۴: مقایسه الگوریتم­ها برای مسائل J120 ……………………………………………………….. 81
فصل نخست:
مقدمه
۱-۱ مقدمه
امروزه، جهانی شدن تجارت، تغییرات سریع تکنولوژیک، بازارهای شدید رقابتی و رایزنی فشرده و قدرتمندانه شرکتها سازمانها و بنگاههای اقتصادی را وادار به تغییر سیستم مدیریتی خود می­نماید، برای تطبیق و سازگاری با این تغییرات، مدیریت پروژه و پروژه محوری در مدیریت از اهمیت بالایی برای سازمانها برخوردار است. تولید کنندگان در بازار رقابتی امروز باید هزینه های تولید را تا حد امکان کاهش دهند تا بتوانند کالاهای خود را با قیمتی مناسب و قابل رقابت با دیگر رقبا به بازارها عرضه کنند. بنگاههای اقتصادی چاره­ای جز بالا بردن بهره­وری و انجام کارهای بیشتر و بهتر با صرف منابع و زمان کمتر ندارند. از همین جاست که مفاهیمی همچون پروژه، کنترل پروژه، زمانبندی پروژه و … مطرح شده ­اند.
دنیای ارتباطی امروز به کمک فناوری اطلاعات و اینترنت امکان مشارکت بیشتر بنگاههای اقتصادی را فراهم آورده است و این خود امکان تعریف پروژه هایی بزرگتر را تسهیل کرده­است. تاخیر در ساخت یا توزیع، گاهی به از دست رفتن یک بازار می­انجامد و از این روست که حداقل کردن زمان انجام پروژه­ ها در کنار کیفیت و قیمت اهمیت بیشتری می­یابد.
تاریخچه مدیریت پروژه در دنیای جدید به سالهای ابتدایی دهه ۱۹۰۰ میلادی باز می­گردد؛ هنری گانت با توسعه نمودار میله‏ای ابداعی خود آغازگر حرکت پرشتاب بعدی طی سالهای دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی در پروژه‌های نظامی و هوافضای آمریکا و سپس انگلستان گردید. هرچند نام پرآوازه هنری گانت به عنوان پدر تکنیک‏های برنامه‌ریزی و کنترل پروژه در تاریخ ثبت گردیده است لیکن سالهای دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ به عنوان سالهای آغازین رشد و توسعه مدیریت پروژه در دنیای معاصر شناخته می‌شود. این سال­ها سرآغاز تکوین و توسعه بسیاری از روش­ها و دانش­های مربوط به مدیریت پروژه است که سال­ها بعد توسط نرم‌افزارهای مختلف عملیاتی و در پروژه‌ها بکار گرفته شدند.
با توجه به همین مفاهیم، به دنبال طرح و زمانبندی برای انجام یک پروژه خواهیم بود که مسلما تاثیر به­سزایی در موفقیت پروژه و رسیدن به اهداف آن بازی خواهد کرد. این زمانبندی از طرفی باید با توجه به محدودیت­های منابع باشد و از طرف دیگر ممکن است به دلایل مختلف به دنبال حداقل کردن مدت زمان انجام پروژه باشیم و یا به دلایل اقتصادی به دنبال بیشینه کردن ارزش خالص فعلی پروژه باشیم.
یک پروژه مجموعه‌ای از فعالیت­هاست که برای دستیابی به منظور یا هدف خاصی انجام می‌گیرد. پروژه‌ها شامل فعالیت­هایی هستند که باید در تاریخ­های معین، با هزینه‌هایی معین و کیفیت تعیین‌شده‌ای به انجام رسند. بین این فعالیت­ها روابط پیش­نیازی برقرار است و روابط تقدم- تاخر بین آنها وجود دارد، به این معنی که برخی فعالیت­ها وابسته به برخی دیگر هستند و برای اجرای یک فعالیت باید فعالیت­های پیش­نیاز آن پایان یافته باشند یا حداقل تا مرحله لازم پیش رفته باشند. برنامه ریزی پروژه عبارت است از تعیین ترتیب زمانی یا برنامه زمانبندی جهت انجام فعالیت­های وابسته که تشکیل دهنده پروژه هستند. لازمه موفقیت هر پروژه، دستیابی توام به هر سه عامل زمان، هزینه و کیفیت معین است و خارج شدن هر یک از سه عامل مذکور از حدود تعیین شده، می‌تواند به انجام پروژه‌ای ناموفق و غیراقتصادی منجر شود. از فاکتورهای مهم موثر در زمان و هزینه پروژه منابع مورد استفاده در پروژه از قبیل پول و مواد اولیه و تجهیزات و نیروی انسانی است. برخی منابع تجدیدپذیر هستند یعنی مصرفی نیستند و بارها می­توان از آنها استفاده کرد مانند نیروی انسانی و برخی دیگر مانند مواد خام مصرفی هستند و تجدیدناپذیر می­باشند. معمولا این منابع محدود هستند و بین فعالیتها بصورت مشترک استفاده می­شوند که این خود باعث ایجاد محدودیتی دیگر در اجرای فعالیتها و زمانبندی پروژه می­ شود. یک فعالیت برای­ اجرای خود باید تمام منابعش مهیا باشد تا به فعالیت اختصاص یابد. گاهی می­توان یک فعالیت را می­توان با تخصیص بخشی از منابع مورد نیازش، شروع کرد ولی برای خاتمه آن باید همه منابع مورد نیازش تامین شود. در اینجا فرض براین است که در ابتدای شروع هر فعالیت از پروژه همه منابع مورد نیازش به آن فعالیت تخصیص داده شود و پس از اجرای فعالیت، منابع باقیمانده آزاد گردند. منابع مورد نظر نیز تجدیدشدنی هستند.
بطورکلی انجام پروژه به پنج فاز تقسیم می‌شود. فاز اول، تعربف پروژه است که بر چگونگی پیدایش دید نسبت به پروژه و تعیین اهداف تاکید دارد. در این فاز، برخی عناصر کلیدی مجزا گردهم ‌آمده و به تخمین اینکه پروژه چه‌چیز را باید ارائه‌دهد، می ­پردازد، فعالیتهای پروژه مشخص می­گردد و اهداف ‌کلی پروژه تعریف می­شوند. فاز دوم، برنامه‌ریزی پروژه است که شامل تعیین منابع ‌لازم برای انجام پروژه، برنامه‌ریزی، زمانبندی و تهیه‌ بودجه‌ پروژه است. در این مرحله اهداف به فعالیت‌های ملموس تبدیل می­گردند و گروه‌های کاری برای انجام این فعالیت­ها تشکیل می­ شود. در این مرحله است که محدوده پروژه واقعی می­ شود و توالی فعالیت­ها تعیین می­شوند و زمانبندی موقت انجام می­گیرد و برنامه تخصیص منابع به فعالیت­ها تهیه می­ شود. این تحقیق نیز در این فاز انجام می­گیرد و به زمانبندی پروژه با توجه به محدودیت منابع می ­پردازد و در تلاش است تا با بهره گرفتن از روش های بهینه سازی و الگوریتم­های فراابتکاری^[۱] بهترین توالی انجام فعالیتها را که کمترین زمان اجرا دارند را تعیین کند. فاز سوم، اجرای پروژه است که فعالیت‌های هماهنگ‌سازی و راهبری تیم ‌پروژه به‌سوی انجام موثر فعالیت‌های پروژه را شامل می­ شود. نامین منابع مورد نیاز مانند پول، نیروی‌انسانی، تجهیزات در این مرحله انجام می­گیرد. فاز چهارم، هدایت و کنترل پروژه است که در آن بر چگونگی انجام پروژه نظارت ‌می‌شود. مرحله سوم و چهارم همزمان انجام می­گیرند. تاکید این فاز بر روی چگونگی برخورد موثر مدیر با تاخیرات ناخواسته،‌ تخطی از سقف بودجه یا تغییر محدوده‌ پروژه است. ممکن است در این فاز پروژه دوباره برنامه ریزی و زمانبندی شود. آخرین فاز پروژه، بستن پروژه است؛ زمانی که بازتاب همه‌ فعالیت‌ها و تلاش‌های انجام‌شده را می‌توان ‌دید بی‌شک مهم‌ترین فاز پروژه ، بستن و اتمام آن است. فازهای دو تا چهار یعنی‌ برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل در یک‌ چرخه قرار دارند؛ این به ‌دلیل ماهیت وابستگی درونی این فازها به‌ یکدیگر است. مثلا گاهی لازم ‌است تا برنامه‌ پروژه با توجه به تجربیات بدست‌آمده در حین اجرا، یا بواسطه‌ تغییرات پدیدآمده در طول پروژه، اصلاح شود و نتایج اصلاح مجددا برای اجرا ارسال‌ گردد.
زمانبندی پروژه در صنعت و کارخانجات و حمل و نقل و فروش و پرداخت و … استفاده می­گردد و کمتر سازمانی است که اهمیت آن را درک نکرده باشد. دسته­ای از مسائل برنامه­ ریزی پروژه که محدودیت­های منابع در آنها وجود ندارد یا در نظر گرفته نمی­ شود به مسائل برنامه ریزی پروژه بدون محدودیت منابع و آن دسته که دارای محدودیت منابع می­باشند و این محدودیت­ها در برنامه­ ریزی پروژه در نظر گرفته­می­شوند به مسائل برنامه­ ریزی پروژه با محدودیت منابع^[۲] معروفند. زمانبندی پروژه با در نظر گرفتن محدودیت منابع از جمله مسایل با ادبیات غنی در حوزه مسائل تحقیق در عملیات و مدیریت پروژه است. این مسئله با توجه به شرایط متفاوت کاربردی و صنعتی از نظر تابع هدف، خصوصیات فعالیت ها، منابع و روابط پیش نیازی بسیار متنوع اند و محققین همواره به دنبال ارائه راه حل های کاراتری برای حل این مسئله بوده ­اند. با توجه به اینکه در تمام سطوح پروژه با محدودیت منابع مواجه هستیم، لذا لزوم ایجاد و بکارگیری روش­هایی که انواع محدودیت­های منابع را در نظر بگیرند، مشخص است.
۱-۲ اهداف پژوهش
معمولا در مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع، هدف زمانبندی فعالیت­ها با توجه به روابط پیش­نیازی و محدودیت منابع در کمترین زمان می­باشد. در این تحقیق نیز، راه­حلی جدید برای مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود ارائه می­ شود که از الگوریتم بهینه­سازی مبتنی بر آموزش- یادگیری TLBO استفاده می­ شود. به علت کاربردهای عملی فراوان و همچنین پیچیدگیهای خاص، این مسئله بسیار مورد توجه محققین بوده است و در سالهای اخیر تحقیقات بسیاری بر روی آن صورت گرفته است. در این تحقیقات معیارهایی برای تشخیص و تعیین مطلوبیت یک زمانبندی برای پروژه­ های تحت بررسی بکار گرفته شده است. از جمله این معیارها نرخ موفقیت و میانگین زمان پردازش و میزان انحراف از پاسخ بهینه یا میزان انحراف از مسیر بحرانی پروژه است. در این پایان نامه معیارهای نرخ موفقیت و میزان انحراف از پاسخ بهینه یا میزان انحراف از مسیر بحرانی پروژه برای بررسی و مقایسه در نظر گرفته شده است. به علت اهمیت این مسئله محققین کتابخانه­ هایی از مسایل نمونه را ایجاد کرده ­اند و در اختیار کاوشگران قرار داده­اند. برای حل این مسئله بصورت دقیق با بهره گرفتن از مدلهای ریاضی تلاشهای زیادی انجام گرفته است که با بزرگ شدن اندازه مسئله یعنی افزایش تعداد فعالیت­ها و منابع این الگوریتم­ها موثر نیستند. در حالت­های با پیچیدگی زیاد از پاسخهای مسئله زمانبندی پروژه بدون محدودیت منابع کمک گرفته می­ شود و این پاسخها به عنوان حدپایین برای الگوریتم­ها در حل مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع در نظر گرفته می­شوند و مانند پاسخ بهینه نگریسته می­شوند. همچنین طول مسیر بحرانی پروژه در حالت بدون محدودیت منابع نیز عامل دیگری است که میزان انحراف پاسخ­های یافته شده در حالت محدودیت منابع از این مسیر بحرانی از فاکتورهای مطلوب بودن الگوریتم بکار گرفته شده است. در زمانبندی پروژه بدون در نظر گرفتن محدودیت منابع از روشهایی مانند CPM , PERT استفاده می­ شود. این روشها شبیه به هم هستند و تفاوتشان در زمان اجرای فعالیتهاست. هیچکدام از روش های مذکور محدودیت منابع را در نظر نمی­گیرند و به همین دلیل در حل مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع، قابل استفاده نیستند.
در سال­های اخیر الگوریتم­های فراابتکاری زیادی برای حل این مسئله پیشنهاد شده است. به علت پیچیدگی بالا، به دست آوردن جواب بهینه این مسئله با بهره گرفتن از روش­های سنتی بهینه­سازی، بسیار دشوار و یا حتی غیر ممکن است. بهینه­سازی ریاضی و محاسباتی در مسایل مهندسی با مقیاس بزرگ، سختی­های زیادی را با همراه دارد و زمان حل آنها در این مسائل به صورت نمایی افزایش می‌یابد. بهمین دلیل راه حل­های جایگزین و متناوب را بصورت مشارکتی ایجاد کرده ­اند. روش­های سنتی مانند برنامه­نویسی خطی، برنامه­نویسی پویا و … هستند که غالبا در این مسایل با شکست روبرو می شوند یا دارای پاسخهای بهینه محلی هستند. این مسایل دارای متغیرهای خیلی زیادی هستند و توابع هدف غیر خطی دارند. برای حل و پوشش این مسایل الگوریتم های فراابتکاری جدیدی ارائه شده اند که پاسخ­هایی نزدیک به جواب بهینه را جستجو می کنند. این الگوریتم­ها در دسته های مختلفی دسته بندی می­شوند که بستگی به معیار مورد نظر مانند مبتنی بر جمعیت، مبتنی بر تکرار و… دارند. در این پایان نامه الگوریتم فرا ابتکاری مبتنی بر آموزش- یادگیری یعنی ^[۳]TLBO برای حل این مسئله استفاده شده است. TLBO یکی از الگوریتم­های مبتنی بر جمعیت است که اخیرا معرفی شده است و فرایند آموزش و یادگیری در کلاس درس را شبیه­سازی می­ کند. همچنین برای جلوگیری از محلی شدن پاسخ­ها از رویکرد نخبه­گرایی در این الگوریتم استفاده شده­است.
الگوریتم مورد استفاده با بکارگیری عملیات فازهای خود به حل مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع می ­پردازد. به منظور بررسی کارایی الگوریتم و مقایسه آن با الگوریتم­های دیگری که به حل این مسئله پرداخته­اند، مسائل نمونه مختلف و شناخته شده­ای که در این حوزه تعریف شده ­اند، با الگوریتم پیشنهادی حل شده­است. نتایج به دست آمده با بهترین الگوریتم های موجود در ادبیات موضوع مقایسه شده­است. نتایج بدست آمده دلالت بر این دارد که الگوریتم مورد استفاده از کارایی مطلوب و قابل رقابتی در مقایسه با الگوریتم­های دیگر برخوردار است و نتیجه بهتری از بیشتر آنها دارد.
۱-۳ ساختار پژوهش
در این پژوهش در ادامه یعنی در فصل دوم، به معرفی مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود می­پردازیم و با فرمول ­های ریاضی آن را مدل می­کنیم. سپس در فصل سوم الگوریتم TLBO را بررسی می­کنیم. در فصل چهارم، رویکردهای سری و موازی و روش­های پسرو و پیشرو را برای زمانبندی اولیه با مثال تشریح می­کنیم. سپس الگوریتم TLBO با رویکرد نخبه­گرایانه را با مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود تطبیق می­دهیم و بوسیله برنامه­نویسی، مسئله را حل می­کنیم. در فصل پنجم، مسایل نمونه ­ای که با این الگوریتم حل شده ­اند توضیح داده شده ­اند. نتایج عددی بدست آمده را با توجه به پارامترهایی مانند اندازه جمعیت و حداکثر تعداد زمانبندی­ها بررسی می­نماییم. در پایان نیز نتایج بدست آمده با الگوریتم TLBO در حل مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود با دیگر الگوریتم­ها مقایسه می­گردد.
فصل دوم:
مروری بر ادبیات تحقیق و حل مسئله
۲-۱ مقدمه
دراین فصل از پایان نامه ادبیات موضوع را مشخص می­کنیم و به تعریف مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع (RCPSP) می­پردازیم. ابتدا زمانبندی پروژه را بررسی می­کنیم و سپس مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع را به تفصیل تعریف می­کنیم.
۲- ۲ زمانبندی پروژه
زمانبندی، یکی از مسائل مهم در مرحله برنامه­ ریزی پروژه است. زمانبندی پروژه عبارت است از تعیین زمان شروع هر یک از فعالیت های پروژه با توجه به محدودیت­ها و به منظور رسیدن به یک یا چند هدف مشخص می­باشد[۱]. گاهی برنامه ریزی پروژه با برنامه زمانبندی پروژه معادل گرفته می­شوند که این هم­ارزی دقیق نیست. زمانبندی پروژه با توالی فعالیتها، طول عملیات و روابط آنها سروکار دارد، در صورتیکه برنامه­ ریزی بستر بزرگتری بوده که برنامه زمانبندی جزیی از آن است. برنامه ریزی عبارت از تجهیز منابع و کلیه سیستم­های پروژه در جهت اجرای بموقع و طبق طرح و بودجه تعیین شده آن است. در این تحقیق زمانبندی پروژه بررسی می­گردد. مهمترین اهداف زمانبندی پروژه عبارتند از[۲]:

• • تعیین زمان شروع و پایان فعالیت­ها و مشخص کردن زمان پایان پروژه

• • تعیین میزان منابع در دسترس و منابع استفاده شده در هر لحظه از اجرای پروژه

• • ارزیابی تاثیر تغییر در ترتیب اجرای فعالیتها بر زمان تکمیل پروژه

• • تصمیم گیری و واکنش صحیح در مواردی که زمانبندی نشان می­دهد، زمان پایان پروژه دیر است.

• • ارزیابی زیان ناشی از دیرکرد تکمیل پروژه

• • تعیین جریان نقدینگی پروژه

فرض بر این است که پروژه در حدی بزرگ است که می­توان آن را به چند فعالیت تقسیم کرد و روابط پیش­نیازی بین فعالیتها برقرار است یعنی یک فعالیت زمانی شروع به اجرا می­ کند که فعالیت­های پیش­نیاز آن اجرا شده­باشند. در دنیای واقعی پروژه­ ها شامل صدها فعالیت هستند[۲]. با بهره گرفتن از گراف (شبکه) می­توان فعالیت­های پروژه و روابط پیش­نیازی آنها را نمایش داد. وزن هر یال زمان اجرای فعالیت انتهای یال را مشخص می­ کند. همچنین ممکن است هر فعالیت، محدودیتی به شکل زودترین زمان شروع یا دیرترین زمان پایان داشته باشد، یعنی این فعالیت باید در یک بازه زمانی مشخص انجام پذیرد. در مسائل زمانبندی در نظر گرفتن تمام محدودیت­هایی که برای اجرای فعالیت­ها وجود دارند الزامی است. تابع هدف نیز در زمانبندی مهم است. کمترین زمان اتمام پروژه، کمترین زمان تاخیر، کمترین تعداد فعالیتهایی که بعد از زمان تعیین شده به پایان می­رسند یا ترکیبی از این موارد، نمونه­هایی از تابع هدف هستند.
از مهمترین تکنیک­های زمانبندی که بطور گسترده استفاده شده است روش مسیر بحرانی (CPM)^[4] است. برنامه ­های کامپیوتری و الگوریتم­های زیادی برای زمانبندی به روش مسیر بحرانی موجود است. در این روش کمترین زمان تکمیل پروژه همراه با زمان های ممکن شروع و پایان فعالیت­های پروژه محاسبه می­­گردد. مسیر بحرانی، مجموعه­ یا ترتیبی از فعالیتهاست که بیشترین زمان اجرا را خواهند داشت. طول زمان مسیر بحرانی، مجموع مدت زمان­های اجرای فعالیت­های این مسیر است. مسیر بحرانی­ را می­توان بعنوان طولانی­ترین مسیر ممکن در شبکه فعالیت­های پروژه تعریف کرد. مدت زمان اجرای فعالیت­های مسیر بحرانی، حداقل زمان لازم برای تکمیل پروژه را مشخص می­ کند. هر تاخیری در مسیر بحرانی منجر به افزایش زمان تکمیل پروژه می­ شود[۲]. پروژه ممکن است چند مسیر بحرانی داشته باشد. در روش مسیر بحرانی محدودیت منابع را در نظر نمی­گیریم. این روش را در مسائل زمانبندی پروژه بدون محدودیت منابع می­توان بکار برد. در روش مسیر بحرانی طول زمان اجرای هر فعالیت از قبل مشخص و بصورت ثابت در نظر گرفته می­ شود، در حالیکه در بیشتر پروژه­ ها، اینگونه نیست. روش PERT ^[۵]روش دیگری است که مانند روش مسیر بحرانی است، با این تفاوت که طول زمان اجرای فعالیت­ها از قبل مشخص و ثابت نیست. در این روش کمترین مدت زمان و بیشترین مدت زمان انجام هر فعالیت تخمین زده می­ شود و زمان مورد انتظار محاسبه می­ شود. روش PERT یک روش احتمالی است. در این روش نیز محدودیت منابع در نظر گرفته نمی­ شود و مناسب مسائل زمانبندی پروژه بدون محدودیت منابع است. روش­های مذکور هر چند محدودیت منابع را رعایت نمی­کنند ولی به معنی بدون استفاده بودن آنها در حالت محدودیت منابع نیز نیستند. مشکل تخصیص منابع وقتی بوجود می ­آید که منابع مورد نیاز برای انجام هم‌زمان فعالیت‌های غیر وابسته را نتوان تامین کرد. در این وضعیت ناچاریم برخی فعالیت­ها را با تاخیر اجرا کنیم. بهتر است تاخیر را به فعالیت­هایی دهیم که در مسیر بحرانی نیستند. همچنین میزان انحراف از مسیر بحرانی از معیارهای سنجش الگوریتم­های زمانبندی است.
۲-۳ زمان بندی پروژه با منابع محدود
مسئله زمان بندی پروژه با منابع محدود، یک مسئله کاملا سخت^[۶] است و برای نخستین بار در سال ۱۹۶۳ مطرح شد. این مسئله یکی از پیچیده‌ترین مسائل تحقیق در عملیات است که در دهه‌ های اخیر پیشرفت­های قابل توجهی در تدوین روش­های حل دقیق و ابتکاری آن به وجود آمده و اخیرا روش­های جدید بهینه‌سازی در حل آن به کار گرفته شده ­اند. در این مسئله، پروژه به تعدادی فعالیت تجزیه می‌شود. این فعالیتها به لحاظ روابط منطقی متفاوتی که حاکم بر آنهاست با یکدیگر ارتباط پیدا می‌کنند و همچنین باعث ایجاد محدودیت­هایی می گردند. یک نوع از این روابط، رابطه تقدم- تاخر است؛ یعنی اجرای برخی فعالیت ها، وابسته به اجرای چند فعالیت دیگر در پروژه است. یعنی برخی فعالیتها پیش نیاز برخی دیگر هستند. در این صورت می­گوییم پروژه دارای محدودیتهای تقدمی است. اما علاوه بر این محدودیت­ها، ممکن است محدودیت­هایی تحت عنوان محدودیت­های منابع نیز در پروژه وجود داشته باشند. منظور از منابع مواردی مانند ماشین آلات و مواد اولیه و نیروی انسانی و پول و سرمایه و …است. این منابع غالباً به دو دسته تجدیدشدنی^[۷] و تجدیدنشدنی^[۸] تقسیم می‌شوند. منابع تجدید نشدنی مانند سرمایه را پس از استفاده دیگر نمی­ توان مجددا بکار برد ولی منابع تجدید شدنی مانند نیروی انسانی و ماشین­آلات قابل استفاده مجدد هستند. در این پایان نامه منابع تجدید­شدنی در نظر گرفته­شده ­اند. هر فعالیت پروژه می ­تواند در چندین حالت مختلف اجرا شود که اجرای هر حالت به منابع معینی نیاز دارد. بنابراین در برنامه­ ریزی پروژه علاوه بر اینکه باید به محدودیتهای تقدمی توجه داشت، برنامه ریزی باید به­گونه ­ای انجام گیرد که با محدودیت منابع نیز سازگار باشد. در چنین مسائلی برنامه ریزی عمدتا اجرای فعالیت­ها به صورت پیوسته در نظر گرفته می­ شود. آن دسته از مسائل برنامه­ ریزی پروژه که محدودیتهای منابع در آنها وجود ندارد یا در نظر گرفته نمی­ شود به مسائل برنامه ریزی پروژه بدون محدودیت منابع و آن دسته که دارای محدودیت منابع می­باشند و این محدودیتها در برنامه­ ریزی پروژه در نظر گرفته می­شوند به مسائل برنامه ریزی پروژه با محدودیت منابع معروفند. این مسئله بصورت­های مختلف و با فرضیات متفاوت بیان شده است. در برخی مسایل، فعالیت­ها برای اجرا یک حالت بیشتر ندارند که به آن­ها تک حالته^[۹] می­گویند و در برخی دیگر هر فعالیت چند سناریو برای اجرا دارد که به آن چندحالته^[۱۰] می­گویند. در برخی مسائل امکان قبضه کردن^[۱۱] وجود دارد یعنی می­توان اجرای یک فعالیت را متوقف کرد و فعالیت دیگر با اولویت بالاتر را اجرا کرد. در برخی مسائل حتی روابط پیش­نیازی نیز از ابتدا مشخص نیستند و در حین اجرا مشخص می­شوند، همچنین مدت زمان اجرای فعالیت­ها نیز در برخی مسائل قطعی و ثابت نیستند و درحین اجرای پروژه یا بصورت تصادفی تعیین می­شوند. در این پایان نامه مسئله زمانبندی با توجه به محدودیت منابع و تک حالته، بدون قبضه کردن، با روابط پیش­نیازی و مدت اجرای معین فعالیت­ها بررسی می­گردد.
مسئله زمان­بندی پروژه با منابع محدود، با توجه به شرایط متفاوت، به صورت­های مختلف مدلسازی می‌شود. در اینجا فرض می‌کنیم پروژه به صورت یک شبکه فعالیت است و مانند گراف G=(V, E) که در آنV مجموعه گره­ ها و بیانگر فعالیتهای پروژه و E مجموعه یال­ها و بیانگر روابط منطقی بین فعالیتهاست، تعریف شده باشد. مجموعه فعالیت­های پروژه را با N={0,1,2,…,n} نشان می­دهیم. فعالیت­ها از ۰ تا n شماره‌گذاری شده‌اند. فعالیتهای ۰ وn مجازی هستند و شروع و پایان پروژه را نشان می‌دهند. زوج مرتب (i,j) نشان دهنده این خاصیت است که فعالیت i پیش­نیاز فعالیت j می­باشد، یعنی فعالیت i قبل از اجرای فعالیت j باید حتما اجرا شده باشد. مجموعه این زوج مرتب­ها را با A نشان می­دهیم. مدت زمان اجرای فعالیت i را با d_i نشان می­دهیم. مجموعه همه منابع تجدید شدنی را با R نمایش می دهیم. در این مجموعه K منبع متفاوت وجود دارد. ظرفیت منبع i را با R_i مشخص می کنیم.
R_i ∈ ℝ⁺ ∪ {∞} ، این ظرفیت را در طول اجرای پروژه در هر واحد زمان می توان استفاده کرد. R_i=∞ یعنی منبع، ظرفیت نامحدود دارد و به هرمیزان قابل استفاده است. از آنجا که استفاده از هرواحد ظرفیت منبع دارای هزینه­ است، جهت کاهش هزینه باید استفاده از منابع را کمینه کنیم. میزان نیاز فعالیت i به منبع k ام را با r_ik مشخص می­کنیم. r_ik ∈ ℝ⁺، در زمان اجرای فعالیت i، میزان r_ik واحد از ظرفیت منبع k ام درگیر انجام فعالیت است که دیگر فعالیتها در زمان اجرای فعالیت i نمی ­توانند از آن استفاده کنند. r_ik = ۰ یعنی فعالیت i برای اجرا به منبع k ام نیاز ندارد. پس از اجرای کامل فعالیتi ، این میزان ظرفیت از منبع k ام آزاد می­گردد. زمان شروع فعالیت i را S_i در نظر می­گیریم. از آنجا که هر فعالیت بطور پیوسته اجرا می­گردد، زمان پایان فعالیت i، برابر با S_i+ d_i می­باشد. بنابراین می­توان گفت، فعالیت i در بازه[S_i , S_i+ d_i] اجرا می­ شود. میزان نیاز هر فعالیت به هر منبع از کل ظرفیت آن نباید تجاوز کند. یعنی برای همه فعالیت­ها و منابع رابطه زیر برقرار است:
r_ik ≤ R_k i ∈ N , k=1,2,…,K (2-1)